کار ایران و عربستان به تهدید نظامی کشید؛ گام بعدی چیست؟ امید پارسانژاد بی‌بی‌سی

آیت الله خامنه‌ای در مراسم فارغ‌التحصیلی دانشجویان افسری ارتش در نوشهر سخن می‌گفت

او تلویحا حمایت عربستان را از صدام حسین، رئیس جمهور پیشین عراق در دوران جنگ با ایران یادآوری کرده و گفته است که همه حامیان او “سیلی خوردند” و باید ایران را شناخته باشند.

تندی کم سابقه لحن رهبر ایران و مخاطبان او که نظامی بودند ماهیت تهدید او را تا حدود زیادی روشن می کرد، اما اگر تردیدی هم برای کسی باقی مانده بود، مقامات نظامی ایران با اعلام آمادگی برای “انجام هرگونه مأموریت درباره واقعه منا” روشن کردند که هشدار رهبر ایران یک هشدار نظامی است.

روابط ایران و عربستان سعودی افت و خیزهای زیادی داشته است، اما از ۲۸ سال پیش که درگیری میان زائران ایرانی و نیروهای سعودی در عربستان به کشته شدن صدها ایرانی انجامید، رابطه دو کشور تا این حد پر تنش نبوده است.

حوادث امسال حج هم بر دامنه این تنش کم سابقه افزوده است.

ائتلاف به رهبری عربستان که علیه حوثی های مورد حمایت ایران در یمن می جنگد، همین امروز اعلام کرده که یک لنج ماهیگیری را در نزدیکی آب های یمن مصادره کرده که از ایران برای حوثی ها سلاح می برده است.

البته جنگ نیابتی ایران و عربستان از چند سال پیش عمدتا در سوریه و تا حدودی در بحرین هم جریان داشته است.

جنگ بر سر نفوذ

مقامات عربستان بارها در مورد تلاش ایران برای گسترش نفوذ در منطقه ابراز نگرانی کرده اند. افشاگری های ویکی لیکس نشان داده که بعضی مقامات عربستان، در اوج بحران هسته ای ایران، همه تلاش خود را کرده بودند تا آمریکا را به حمله نظامی به ایران و “کوبیدن سر مار” متقاعد کنند.

اما توافق جامع اتمی ایران و قدرت های جهانی مقامات عربستان را از وقوع چنین حمله ای ناامید کرده است. آنها شاهد کم شدن تدریجی فشار بر ایران و بازگشت این کشور به جامعه جهانی هستند. آنها می دانند که رونق گرفتن اقتصاد ایران به معنای بازتر شدن دست این کشور برای حمایت از گروه هایی است که نفوذ ایران را در لبنان، فلسطین، سوریه، عراق، یمن و… نمایندگی می کنند.

پادشاه جدید عربستان از زمان به قدرت رسیدن تلاش کرده که خود را در مواجهه با تهدید ایران مصمم و قاطع نشان دهد. وارد شدن به جنگ در یمن یکی از نخستین اقدامات او در این راستا بود.

از طرف دیگر رهبر ایران هم نگرانی های خود را دارد.

او نگران است که نرمشی که ایران در بحران هسته ای نشان داده و رویکرد مسالمت جویانه دولت حسن روحانی در سیاست خارجی، در نهایت باعث تضعیف موقعیت ایران در منطقه شود، به همین دلیل است که او بارها تأکید کرده که ایران بدون توجه به نظر دیگران، به دفاع خود از “مردم مظلوم” فلسطین، یمن، سوریه، عراق، بحرین و لبنان ادامه خواهد داد.

آیت الله خامنه ای حتی هشدار داده که آمریکا می خواهد با استفاده از فضای جدیدی که با توافق اتمی ایجاد شده، به مراکز “تصمیم گیری یا تصمیم سازی” در جمهوری اسلامی نفوذ کند و باعث تغییر رویکرد حکومت ایران شود.

به همین دلیل است که او به صراحت در قبال عربستان لحنی ستیزه جویانه انتخاب می کند. پیام او این است که “نرمش” ایران به برنامه اتمی ایران محدود می شود و او از سایر مواضعش عقب نخواهد نشست، چه در منطقه و چه در داخل کشور.

ایران و عربستان، دو رقیب دیرین، پیشانی به پیشانی هم چسبانده اند و خیره در چشم هم مشت های خود را گره کرده اند، اما آیا آنها واقعا آمادگی یک رویارویی مستقیم نظامی را دارند؟

کوچکترین درگیری نظامی بین ایران و عربستان کل منطقه را به آتش می کشد. قدرت های بزرگ نمی توانند تماشاچی جنگ مستقیم میان دو تولید کننده بزرگ انرژی جهان، آن هم در منطقه ای با حساسیت خلیج فارس باشند.

هر دو کشور می دانند که در چنین جنگی، حد اکثر می توانند زیان های بزرگی به حریف بزنند، اما سودی عاید خودشان نخواهد شد.

به نظر می رسد که تنش میان ایران و عربستان به اوج خود نزدیک می شود، اما چه بسا پس از آن گشایشی در کار باشد.

مسیر خروج

آقای خامنه ای حتی در سخنرانی ستیزه جویانه امروز خود فراموش نکرد که از “ادب اسلامی و حرمت برادری در دنیای اسلام” یاد کند.

او اخیرا گفته بود: “ما دست دوستی به سمت همه دولت های مسلمان منطقه دراز می کنیم. ما با دولت های مسلمان هیچ مشکلی نداریم. روبطمان با اغلب همسایگانمان هم روابط دوستانه و برادرانه است… البته بعضی ها هم نزدیک و دور اختلاف دارند، لجاجت می کنند، خباثت می کنند، لکن از طرف ما بنایمان بر ارتباطات خوب با همسایگان است”.

اگر گشایشی در راه باشد، مسیر دشوار آن از حل بحران های پیچیده سوریه و یمن می گذرد. به نظر می رسد که قدرت های بزرگ در روزهای اخیر عزم خود را برای سامان دادن به اوضاع سوریه جزم کرده اند و در این میان دولت آمریکا پذیرفته است که این بحران بدون مشارکت ایران حل نخواهد شد.

اخیرا فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته است که روند رسیدن به توافق جامع اتمی با ایران می تواند برای بحران سوریه الگو باشد.

آیا شاخ و شانه کشیدن های اخیر ایران و عربستان آخرین تلاش آنهاست تا با دستی پرتر مذاکرات آتش بس را در جنگ‌های نیابتی خود آغاز کنند؟