دختران کلپورگان مدرسه‌ای از سفال می‌سازند
دختران روستای «کلپورگان» در استان سیستان وبلوچستان برای رسیدن به آرزوی داشتن مدرسه، دست به کار ساختن ظروف سفالی شده‌اند تا با درآمد فروش این سفالینه‌ها، مدرسه‌ای در روستای خود بسازند.
نمایشگاه آثار هنری دختران کلپورگان این روزها در «دانشگاه استاد فرشچیان» در تهران برپا است. علاوه بر ظروف سفالی در این نماشگاه، انواع حصیر، سوزن‌دوزی، زیورآلات و دیگر ساختههای دست این دختران نیز برای فروش به نمایش درآمده‌اند.
از در نمایشگاه که وارد می‌شوی، سفره هفت‌سین از ظروف سفالی روی حصیر دستباف خودنمایی می‌کند و در چند اتاق کوچک، کارهای هنری دختران و زنان روستای کلپورگان به تفکیک قرار داده شده‌اند.
فروشندگان خوشرو در این نمایشگاه تاریخچه و داستان سفال‌ها را با حوصله برای تک تک بازدید کننده‌ها تعریف می‌کنند: «این‌ها سفال‌های کلپورگان هستند؛ تنها موزه زنده سفال در جهان.»
همه دخترهای روستای کلپورگان از کودکی یاد می‌گیرند با سفال کار کنند. کنار مادر و مادربزرگ‌های خود می‌نشینند و مجسمه حیوانات، قندان، پارچ و لیوان، اسفند دود کن، جای عود و بقیه ظروف آشپزخانه را خلق می‌کنند؛ هنری که سینه به سینه از هفت هزار سال پیش تا امروز به نسل‌های بعدی منتقل شده و در این ناحیه باقی مانده است. به این ترتیب، روستای کلپورگان در سال ۱۳۹۶ به عنوان موزه زنده سفال در یونسکو به ثبت جهانی رسید.
ظروف سفالی آجری رنگ روی میز و سکوهای کلاس‌های دانشگاه استاد فرشچیان چیده شده‌اند؛ از بشقاب و کاسه و کوزه و گلدان گرفته تا فنجان و لیوان و زیرسیگاری و مجسمه‌های حیوانات. ظروف کوچک‌تر از ۳۰ هزار تومان قیمت‌گذاری شده‌اند و ظروف ساخته دست استادکارها و ظروف بزرگتر با قیمت‌های بیشتر، تا حدود ۳۰۰ هزار تومان هم به فروش می‌رسند. تمام عواید فروش این نمایشگاه قرار است صرف ساختن مدرسه هنر، مهارت و اشتغال کلپورگان شود.
«فرحناز امراللهی»، مدیر پروژه «هنرستان کلپورگان» هم بین بازدیدکنندگان حضور دارد. او سال گذشته در سفری به این روستا به خاطر ثبت جهانی آن، با دختران کلپورگان آشنا می‌شود. می‌گوید وقتی یکی از دختران برای او توضیح میدهد که به خاطر نداشتن مدرسه در روستا از سال هشتم مجبور به ترک تحصیل می‌شوند، تصمیم می‌گیرد به دختران این روستا کمک کند:»این روستا به واسطه هنر این دختران جهانی شده است و روا نیست آن‌ها با دل شکسته مدرسه را ترک کنند و این کار را به اجبار ادامه دهند»
سفال‌های ساخته دست دختران کلپورگان تفاوت‌های عمده‌ای با کارهای سفالی دیگر دارد. مهم ترین این تفاوت‌ها، این است که تمام سفال‌ها تنها با دست و بدون کمک چرخ سفالگری ساخته می‌شوند. باور این که یک کوزه یا گلدان این طور تمیز و بینقص، تنها با دست شکل گرفته باشد، سخت است.
خاک این سفال‌ها از منطقه‌ای در نزدیکی روستا توسط مردها جمع می‌شود و بقیه کارهای ساخت سفال‌ها با زنان روستا است؛ سفال‌هایی که از خاک رس ساخته شده‌اند و هر چه بیشتر در کوره دما دیده باشند، پررنگ‌تر و زیباتر می‌شوند.
اما وجه تمایز دیگر این کارها، نقوشی است که به صورت بداهه با رنگ قهوه‌ای سوخته و خاکستری روی تمامی سفالینه‌ها نقش می‌بندند. این رنگ از منطقه «تپه آچار» در «کهوران» بخش زابلی و از سنگ «تیتوک» که نوعی سنگ منگنز است، گرفته می‌شود. بعد از خشک شدن سفال‌ها در آفتاب، دختران و زنان روستا با وسیله‌ای سوزن مانند روی سفال‌ها طرح می‌اندازند و بعد تمام ظروف در کوره پخته می‌شوند.
امراللهی می‌گوید: «هنر دست زنان کلپورگان پیش از این به صورت محدود توسط بعضی از افراد به تهران و به وسیله فردی که انحصار آن را داشت، به خارج از کشور صادر می‌شد. اما از سال گذشته که این روستا جهانی شد، دکان‌هایی برای فروش محصولات در روستا ایجاد شدند و حالا به لطف شبکه‌های مجازی و اینترنت، توجه به این هنر بیشتر شناخته شده است. آن‌ها در نمایشگاه بین‌المللی هم سه غرفه دارند و در “شهر کتاب” نیز این آثار را دیده‌ام.»
روستای کلپورگان در حال حاضر سه کلاس درس دارد که ۱۰۹ دانش‌آموز در مقاطع مختلف تحصیلی در آن‌ها درس می‌خوانند. بعد از آن، برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر هر دانش‌آموز باید با طی کردن فاصله ۲۵ کیلومتری، به روستای سراوان برود. به همین خاطر اغلب دختران در این روستا از ادامه تحصیل باز می‌مانند.
امراللهی طرحی از مدرسه‌ای که قرار است برای دختران کلپورگان ساخته شود را نشان میدهد و می‌گوید: «تا الان حدود ۳۴۰ میلیون تومان از طریق افراد خیر و کسانی که به ما، یعنی من و استاد “دلشاد تهرانی” که استاد تدریس نهجالبلاغه هستند و مردم ایشان را به پاکدستی می‌شناسند، برای ساخت مدرسه کمک شده است و با جمع شدن ۸۰ میلیون تومان دیگر، فاز اول کار که ساخت سه کلاس درس، دستشویی و دفتر است، تمام می‌شود.»
در یک اتاق دیگر، «عایشه»، یکی از زنان هنرمند کلپورگان زیورآلات سوزن‌دوزی، انواع شال، مانتو و تزیینات پریوار دوزی را به مشتری‌ها معرفی می‌کند و می‌فروشد.
امراللهی می‌گوید:«مدرسه کلپورگان قرار است مدرسه هنر، مهارت و اشتغال باشد و خیلی از استادهای دانشگاه تهران برای همکاری در زمینه آموزش به دانش‌آموزان این هنرستان اعلام آمادگی کرده‌اند. اما برای آموزش هنرهای محلی مثل همین پریوار دوزی، شخصی مثل عایشه که هنرمند و استاد این کار است، به آموزش مشغول خواهد شد.»
در اتاق سوم و چهارم کارهای حصیربافی، گلیم، ۴۰تکه و… قرار دارند. دختران فروشنده همه با ذوق از ساخت کارها و این که قرار است با هزینه فروش آن‌ها چه اتفاقات مثبتی بیفتد، صحبت می‌کنند. چند گلیم قدیمی و کهنه هم در اتاق آخری برای تزیین قرار داده شده است. یکی از دختران توضیح میدهد که این کار برای فروش نیست و فقط برای نمایش است: «متاسفانه این کار دیگر تولید نمی‌شود.»
امراللهی برای بازدیدکنندگان می‌گوید که بافته‌های داری بلوچستان مردهاند و این دو گلیم را او شخصا خرید‌اری کرده است تا برای نمایش در نمایشگاه‌ها قرار دهد. اما امیدواراست با ساخت هنرستان کلپورگان و اجرای بقیه فازهای تکمیل این مجتمع آموزشی و فنی حرفه‌ای، بتواند این هنرها را هم زنده کند.
صدای موسیقی محلی در تمام فضای نمایشگاه شنیده می‌شود و امراللهی توضیح میدهد که قرار است در شیفت بعدازظهر این مدرسه، پسرها هم درس بخوانند تا لازم نباشد هر روز ۲۵ کیلومتر راه را تا روستای سراوان بروند و برگردند: «به پیشنهاد بزرگان روستا، قرار است موسیقی محلی هم در این مدرسه تدریس شود.»
بیشتر بازدیدکنندگان نمایشگاه انگار که وارد موزه شده باشند، محو تماشای سفالینه‌ها هستند. روی هر سفالینه با کاغذ کوچکی مشخصات و قیمت هر اثر قرار دارد و جای اسم هنرمندان گاهی علامت ستاره، دو نقطه، خط خمیده، ضربدر و… دیده می‌شود. زیر هر کدام از کارها را که نگاه کنید، علامتی که به عنوان اسم هنرمند آمده، دیده می‌شود که مثل طرح‌های روی ظروف، زیر کار شکل گرفته‌اند. دختران کلپورگان کارهای خود را با این علایم می‌شناسند چون بعضی از آن‌ها هنوز سواد ندارند. اما در این میان، بعضی از ظروف هیچ علامتی ندارند. این‌ها ظروفی هستند که «گل‌بی‌بی»، استادکار سفال کلپورگان ساخته است؛ زنی حدود ۸۰ ساله که سفال‌هایش بیشتر شبیه یک اثر هنری ارزشمند هستند.
اگر دوست دارید سری به این نمایشگاه بزنید و دور هستید، می‌تواند از طریق پیج اینستاگرام کلپورگان به آدرس Kalpurgan.school، تصاویر نمایشگاه را ببینید.
