زبان مادری و حقوق ملیت ها در آموزش به زبان مادریشان

بایست هماهنگی کاملی بین همه آحاد جامعه بلوچستان وجود داشته باشد و مسائل و موانع برای تدریس زبان مادری را در مدارس و دانشگاههای بلوچستان پیگیری نمایند.
زبان مادری و حقوق ملیت ها در آموزش به زبان مادریشان

زبان‌شناسان معتقدند که حدود ۶۰۰۰ زبان در جهان وجود دارد و چهل درصد آنها در معرض نابودی و فراموشی هستند. این امر می‌تواند علل فراوانی داشته باشد که محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های داخلی کشورها در جهت جلوگیری از به‌ کارگیری این زبان‌ها در بین مردم یا در نظام آموزشی آنها یکی از مهم‌ترین آن علل به حساب می‌آید.به همین دلیل سازمان یونسکو، همیشه (علی ‌الخصوص در چند سال اخیر) بر ضرورت اجرای سیاست‌های دو یا چند زبانه در نظام آموزشی مناطقی که زبان رسمی واحد سیاسی و زبان مادری دانش‌آموزان متفاوت است، تاکید می‌کند.

تاریخچه روز زبان مادری

در طول تاریخ بشر، بسیاری از ملت‌هایی که در محدوده جغرافیایی کشوری ساکن بوده و دارای زبانی غیر از زبان رسمی و اداری آن کشور بوده و بیم فراموشی و نابودی زبان خود را داشته‌اند، همواره تلاش کرده‌اند تا به‌ نحوه های مختلف مانع آن شده و برای زنده نگه‌ داشتن زبان خود کوشش بسیار کنند که معمولاً با سرکوب حکومت مرکزی مواجه شده‌اند؛ نمونه اش را می توان از کشور بنگلادش نام برد. مردم پاکستان شرقی (بنگلادش کنونی) که زبان آنها (بنگ لا) متفاوت از زبان رسمی کشور پاکستان (اردو) بود، جزو آن دسته از ملت‌هایی بودند که ارزش بسیاری برای زبان خود قائل بودند و تلاش‌هایی فراوانی برای به رسمیت شناختن آن به‌ عنوان یکی از دو زبان رسمی پاکستان نمودند. در همین راستا، دانشجویان دانشگاه های مختلف بنگلادش در روز ۲۱ فوریه ۱۹۵۲ تظاهرات هایی را برای حمایت از زبان مادری خود و اعتراض به تحمیل زبان اردو به آنها، به راه انداختند. این تظاهرات که به‌صورت آرام در خیابان‌ها در حال برگزاری بود، با دخالت مستقیم پلیس پاکستان مواجه شد و در شهر داکا (پایتخت کنونی بنگلادش) در اثر تیراندازی پلیس به‌ سوی تظاهرکنندگان، تعدادی از دانشجویان کشته شدند.
از آن زمان به بعد، علی ‌الخصوص پس از استقلال بنگلادش در سال ۱۹۷۱، در ۲۱ فوریه هر سال مراسمی باشکوه با شرکت مردم و دولتمردان آن کشور برگزار می‌شود. اهمیت و احترام این روز برای بنگلادشی‌ها موجب طرح پیشنهاد اعلام ۲۱ فوریه هر سال به‌ عنوان روز جهانی زبان مادری، از سوی دولت بنگلادش به سازمان یونسکو شد. تا اینکه در ۱۷ نوامبر ۱۹۹۹ بارأی مثبت ۱۸۸ کشور عضو این سازمان، این روز به‌عنوان «روز جهانی زبان مادری» (International Mother Language Day) اعلام شد.

زبان مادری در حقوق بین‌الملل

در سطح بین‌الملل اسناد و معاهدات زیادی وجود دارد که بر ممنوعیت تبعیض در بین شهروندان و رعایت یکسان حقوق بشر و حقوق شهروندی در میان آنها تاکید می‌کنند از جمله اعلامیه حقوق افراد متعلق به اقلیت‌های قومی، ملی، مذهبی و زبانی مصوب ۱۹۹۲ مجمع عمومی سازمان ملل متحد که در قسمت‌های زیادی لزوم رعایت حقوق زبانی اتباع کشورها، مورد تاکید قرار گرفته است.

زبان مادری در ایران

در ایران نیز چنانچه معاهدات بین‌المللی به تصویب مجلس برسند در حکم قانون عادی خواهند بود که میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی در اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۴ و کنوانسیون حقوق کودک که در ماده ۳۰ به حق کودک در استفاده از زبان مادری اشاره دارد؛ در اسفند ماه سال ۱۳۷۲ به تصویب مجلس رسید که رعایت آن از سوی دولت الزامی است. اصل پانزده قانون اساسی نیز حق آموزش زبان مادری را در کنار زبان فارسی به رسمیت می شناسد. با نگاهی به مذاکرات مجلس خبرگان پیرامون اصل مذکور می‌توان به این نتیجه رسید که اگر متکلمان یکی از زبان‌های غیر رسمی، خواستار تدریس ادبیات خود در مدارس دولتی باشند، دولت مکلف به رسیدگی به درخواست آنها و فراهم کردن شرایط اجرایی آن و امکانات لازم همچون معلم و کتاب و فضای آموزشی است.
مسئله جالب اینجاست که در آخرین سؤالی که قبل از رأی‌گیری این اصل، مولوی عبدالعزیز از بلوچستان در خصوص الزام یا اختیار دولت در اجرای این اصل، از نائب رئیس مجلس (دکتر بهشتی) سؤال می‌کند دقیقاً به این جواب می‌رسد «بلی دولت موظف است. یعنی وقتی آنها حق داشتند این زبان را تدریس کنند دولت موظف است چیزی که آنها حق دارند برایشان تهیه کند» و حتی دوباره مولوی عبدالعزیز سؤال می‌پرسد که «یعنی هم کتاب و هم معلم باید تهیه بکند؟» که ایشان می‌گویند «بلی» و سپس رأی‌گیری شروع می‌شود. (صورت مشروح مذاکرات مجلس، جلسه اول تا سی و یکم، صفحه ۵۷۷).

اما متاسفانه جمهوری اسلامی نه تنها از حق تحصیل و خواندن نوشتن به زبان مادری را حمایت نمی‌کند بلکه تنوع قومی و زبانی در کشور را تهدیدی برای موجودیت حکومت، امنیت ملی و تمامیت ارضی کشور قلمداد می‌کند. مدافعان حقوق زبانی و فعالین مدنی منسوب به اقوام ایرانی هم با اتهامات واهی نظیر تجزیه طلبی، اقدام علیه امنیت کشور، تبلیغ علیه نظام از طرف ارگان‌های امنیتی و قضایی حکومت جمهوری اسلامی روبرو شده و مجازات می‌شوند. امروزه صحبت کردن کردن از زبان مادری ملیتهای ایرانی تجزیه طلبی تلقی می‌شود که در قوانین ایران اشد مجازات برای آن در نظر گرفته شده است. در حال حاضر بخش اعظم زندانیان سیاسی مربوط به قومیتهای مختلف در ایران را مدافعان حقوق اقوام که یکی از آن حق تحصیل به زبان مادری می‌باشد، تشکیل می‌دهند.

زبان بلوچی در بلوچستان

زبان بلوچی زبان ملت بلوچ است و قرنهای متمادی است که ملت بلوچ به این زبان سخن می گویند تجارت می کنند و زندگی توام با مناسبات فرهنگی پسندیده و روابط ناگسستنی با فرهنگ ها و زبانهای همسایه داشته است، زبان بلوچی با اینکه در طول قرنها بصورت نانوشته بوده و بصورت کلی جمع آوری و مدون نشده است اما قواعد و اصول آن را بصورت مادری و لسانی حفظ کرده است ولی در قرن اخیر در ایران تلاشهای گسترده ای در جهت نابودی آن صورت گرفته است و تمام تلاش حکومتها در طول این دهه ها در جهت نابودی زبان مادری ملت بلوچ بوده و در ورای این سیاست تلاش برای ایجاد سیستم همگون سازی زبان صورت گرفته است. این تلاش ها با سختگیری هایی در انتخاب اسما و افعالی که بیانگر هویت اصیل ملت بلوچ می باشد و همچنین تغییر نام اسامی شهرها و روستاها و نیز ثبت نکردن آثار تاریخی و باستانی و تحقیق نکردن در مورد قدمت و عظمت آنها صورت گرفته است. این اقدامات دولتمردان ایران آگاهانه است و ميخواهند نه تنها در بلوچستان تيشه به ريشه زبان بلوچی بلکه دیگر زبان ها از جمله کردی، ترکی آذری، عربی و… هم بزنند.

نتیجه

زبان قدرتمندترین ابزار حفظ و توسعه میراث ملموس و غیر ملموس انسان‌هاست. حرکت در راستای ترویج و انتشار زبان مادری به‌ عنوان اولین زبانی که انسان با آن ارتباط برقرار می‌کند، باعث توسعه آگاهی کامل‌تری از سنت‌های زبانی و فرهنگی در سراسر جهان و ایجاد تفاهم و همبستگی بین ملت‌های مختلف می‌شود. لذا تلاش برای تقویت و جلوگیری از نابودی زبان مادری، حق مسلم و بنیادی متکلمین به آن است و در بلوچستان نیز وظیفه همه طیف های سیاسی و آحاد جامعه بلوچ است که در رابطه با زنده نگاهداشتن زبان مادری تلاش نمایند. دانشوران و نویسندگان زبان بلوچی به هر صورت ممکن به تالیف کتب درسی و تاریخی بپردازند و گام به گام در جهت شناخت الفبای زبان بلوچی به کودکان تلاش نمایند. در کنار این تلاشها بایست هماهنگی کاملی بین همه آحاد جامعه بلوچستان وجود داشته باشد و مسائل و موانع برای تدریس زبان مادری را در مدارس و دانشگاههای بلوچستان پیگیری نمایند.