سراوان زادگاه هنر سنتی زرگری ایران

هنديان و سومريان فرهنگ خود را از بلوچستان گرفته‌اند، و نه تنها اين سرزمين با تمدن نواحي باستان واقع در غرب در ارتباط بوده بلكه با تمدن پيش از تاريخ نواحي شرقي نيز هماهنگي داشت و در حقيقت بلوچستان واسطه‌ي تمدن قديم شرق و غرب نيز بوده است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی عصر هامون، عصر فلز، دوره مهمي در تاريخ زيورآلات در جهان بالاخص بلوچستان ایران است. در عصر ماقبل تاريخ برحسب اتفاق سنگ هائي كه داراي مس بودند در مجاورت آتش قرار گرفته و انسان ماقبل تاريخ تكه‌هاي براق فلز را كه براثر ذوب ار سنگ جدا شده بود، مشاهده كرد و بعد فهميد كه اين فلز را مي‌توان كوبيد و به اشكال مختلف درآورد. در منطقه سیستان و بلوچستان، آثار كوره‌هاي ذوب فلز كه شايد قديمي‌ترين كوره‌هاي ذوب فلز در جهان باشند ديده شده است. پيدايش عصر مس در ناحيه بين‌النهرين به واسطه معادن موجود در بلوچستان بوده، زيرا در سرتاسر بين‌النهرين ناحيه‌اي يافت نمي‌شود كه داراي معدن مس باشد، ولي عصر مس در بين‌النهرين پديد آمده است و اما سرتاسر بلوچستان از نصرت‌آباد تا چابهار معادن خيلي قديمي كه مس از آنها استخراج مي‌شده وجود دارد.

به عقیده برخی از کارشناسان سومريان فرهنگشان را از هند گرفته‌اند، ولي هم سومريها و هم هنديان آغازين را از يك اصل و فرهنگ مشتركي مي‌داند كه در بلوچستان بوده است. بنابراين مي‌توان گفت كه هنديان و سومريان فرهنگ خود را از بلوچستان گرفته‌اند، و نه تنها اين سرزمين با تمدن نواحي باستان واقع در غرب در ارتباط بوده بلكه با تمدن پيش از تاريخ نواحي شرقي نيز هماهنگي داشت و در حقيقت بلوچستان واسطه‌ي تمدن قديم شرق و غرب نيز بوده است.

 

تا اينجا به اين نتيجه مي‌رسيم که سيستان و بلوچستان مهد هنرهاي فراواني بوده که يکي از آنها هنر زرگري يا همان طلاسازي است که هم اکنون در بسياري از شهرستان هاي استان به صورت سنتي رواج دارد و شهرستان سراوان با 100 سال سابقه در هنر زرگري به عنوان نخستين زادگاه اين هنر در ایران مطرح است.

 

هزار نفر در سراوان به هنر سنتی زرگری مشغول هستند
براي معرفي هنر زرگري، در تماس تلفنی که خبرنگار اجتماعی عصر هامون با «محمد بهروز عیسی زهی» کارشناس مسئول واحد بازرگاني معاونت صنايع دستي اداره کل ميراث فرهنگي داشت، وی با بیان اینکه ساخت زيورآلات سنتي، يکي از رشته هاي مهم صنايع دستي در سيستان و بلوچستان است، عنوان کرد: ساخت زیور آلات یکی از هنر های قدیم مردم منطقه است که دارای قدمتی بسیار زیاد است که نسل به نسل به مردم اين منطقه منتقل مي شود و در شهرهاي سراوان، ايرانشهر، زاهدان و کنارک رونق دارد.

وی با بیان اینکه از لحاظ فرهنگ استفاده از زيورآلات، رابطه تنگاتنگي بين ساکنان مناطق بلوچستان و پاکستان وجود دارد، گفت: در حال حاضر، نزديک به هزار نفر در شهرستان سراوان در 40 کارگاه بزرگ و کوچک، مشغول به زرگري هستند.

 

عیسی زهی با بیان اینکه هنر زرگری به صورت سنتي و خانگي انجام مي شود، ادامه داد: زرگرها در این منطقه زيورآلات طلا و نقره را با نقوش زيبا و هندسي خودشان مي‌سازند که بسته به نوع سفارش مشتري و نوع کار، زمان لازم براي ساخت و ظرافت آن متفاوت است و برخي کارها چند روز و بعضي چند ماه طول مي کشد.

 

زیور آلات سنتی سراوان برگرفته از طبیعت بلوچستان است
کارشناس مسئول واحد بازرگاني معاونت صنايع دستي اداره کل ميراث فرهنگي افزود: زیور دست ساز منطقه توانسته در بازارهاي داخلي و خارجي جايگاه واقعي خود را پيدا کند، نقوش استفاده شده در اين زيورآلات، نيز الهام گرفته از طبيعت منطقه است و زرگران با مهارت خاص اين نقوش را روي طلا و نقره حکاکي مي کنند.

وی با بیان اینکه اين زيورآلات دست ساز براي دست، سينه و گوش استفاده مي شود، اظهار داشت: زیور آلات و فرهنگ دست سازی این هنر در سیستان و بلوچستان از قدیم تا کنون تغییری نکرده است.

وي تصريح کرد: آثار فلزي متعدد و فراواني که امروزه موزه هاي داخلي، خارجي و مجموعه هاي خصوصي را در سراسر جهان زينت بخشيده، بيانگر اين حقيقت است که صنعتگران و هنرمندان ايراني در دوره هاي مختلف تاريخي چه پيش از ظهور اسلام و چه بعد از آن، در ساختن اشياي فلزي از مهارت خارق العاده اي برخوردار بوده اند.

 

فن و هنر هنرمندان زرگر سرمایه ملی کشور است
کارشناس مسئول واحد بازرگاني معاونت صنايع دستي اداره کل ميراث فرهنگي اذعان کرد: در حال حاضر براي تهيه زيورآلات سنتي که در کارگاه هاي کوچک محلي ساخته مي‌شود، طلا با عيار 24 مورد استفاده قرار مي گيرد و نقره کاراني که در گذشته به ساخت مشغول بودند امروزه تنها مرمت و تعمير می کنند.

وي با اشاره به اينکه در روزگار ما نيز، فرزنداني از اين مرز و بوم همانند پيشينيان خود پديدآورنده آثار ارزشمند هنري و صنايع ظريفي هستند که در سطح جهاني از درخشش بي نظيري برخوردار است، گفت: امروز هنرمندان و صنعتگران ما در کارگاه هاي خود به کار مشغول هستند، اما متأسفانه تاکنون کمتر به آنها توجه شده است و حال آنکه شاهکارهاي هنري ساخته و پرداخته آنان از چنان جلوه اي نزد بيگانگان برخوردار است که به وجود چنين استادان چيره دست و ماهري در کشور ما غبطه مي خورند.

عيسي زهي در پايان خاطرنشان کرد: در شرايط کنوني، احساس مي شود که تجربه، فن و هنر اين هنرمندان به عنوان يک سرمايه ملي بايد حفظ و نگهداري و دانش تخصصي آنان به نسل هاي آينده منتقل شود تا گنجينه هايي که امروزه در سينه ها محفوظ مانده است، هرگز فراموش نشود و اين امر از طريق آموزش و انتقال علم و دانش و هنر استادان فن به هنرجويان در کلاس هاي درس و کارگاه هاي آموزشي امکان پذير است.