گزارشی از فقر خدمات بهداشتی و درمانی در کنارک و چابهار؛ یک بیمارستان برای 800 هزار نفر / اینجا آخر دنیا است !

مردمان آخرین نقطه جنوب شرقی کشور از ساده‌ترین امکانات درمانی محرومند. همان‌ها که برای انجام یک «ام‌.آر.آی» باید بیش از ٧٠٠ کیلومتر را طی کنند تا به زاهدان برسند. مردم این منطقه حتی به خدماتی چون سی‌.تی.اسکن و آندوسکوپی هم دسترسی ندارند.
وضع بهداشتی و درمانی چابهار اسفبار است. همان‌جا که بالاترین آمار مرگ‌ومیر مادران باردار و نوزادان را دارد و البته بیشترین کودکان مبتلا به سوءتغذیه در کشور را. مردمان آخرین نقطه جنوب شرقی کشور از ساده‌ترین امکانات درمانی محرومند. همان‌ها که برای انجام یک «ام‌.آر.آی» باید بیش از ٧٠٠ کیلومتر را طی کنند تا به زاهدان برسند. مردم این منطقه حتی به خدماتی چون سی‌.تی.اسکن و آندوسکوپی هم دسترسی ندارند.

هرچند که به دلیل کمبود متخصص رشته‌های مختلف پزشکی در این منطقه عملا وجود این قبیل دستگاه‌ها و تجهیزات پزشکی هم دردی از مردم این منطقه دوا نمی‌کند. همین هم شده تا مردم این منطقه برای دریافت پیش پا افتاده‌ترین خدمات‌ درمانی رهسپار زاهدان، کرمان، یزد و مشهد شوند.
چابهار و شهرستان‌های اطرفش با جمعیتی بالغ بر٨٠٠ هزار نفر فقط یک مرکز درمانی دارد؛ بیمارستان امام علی(ع)، همان بیمارستانی که چندی پیش میزبان وزیر بهداشت بود. بیمارستان امام علی (ع) به‌عنوان تنها مرکز درمانی این منطقه فقط توانایی ارایه خدمات جراحی محدود سرپایی را دارد و اگر کسی در این شهر نیاز به جراحی و بستری پیدا کند باید رنج سفر چندصد کیلومتری را به جان بخرد.
بیمارستانی که حتی از ایمنی کافی در برابر سوانح طبیعی برخوردار نیست. قرارگیری تنها مرکز درمانی منطقه آزاد تجاری و اقتصادی چابهار در کنار دریای عمان، با توجه به طوفان‌های اقیانوسی در این منطقه، این بیمارستان را برای بیماران و پرسنلش به مکانی ناامن تبدیل کرده است؛ به‌طوری که با پیش‌بینی وقوع هر طوفانی در منطقه بحث تخلیه و انتقال بیماران از این بیمارستان مطرح می‌شود. موضوعی که به گفته مقامات محلی در طوفان گونو باعث تخلیه کامل بیمارستان شد.
یک بیمارستان برای ٨٠٠‌هزار نفر
اما این همه کمبودها و محرومیت‌های مردم چابهار از خدمات درمانی و بهداشتی نیست. شیوع هرساله وبا و مالاریا در این منطقه، آمار بالای کودکان مبتلا به سوءتغذیه، دسترسی کمتر از ٢٥‌درصد جمعیت به آب آشامیدنی سالم در کنار محرومیت از خدمات بهداشتی به دلیل کمبودهای شبکه بهداشت در جنوب استان سیستان‌وبلوچستان بخش دیگری از قصه پرغصه مردمان این دیار است. مردمی که با گذشت ٢٢‌سال از تبدیل شدن چابهار به منطقه آزاد تجاری و اقتصادی همچنان چشم‌انتظار کاهش محرومیت‌های بهداشتی و درمانی در این منطقه هستند؛ محرومیت‌هایی که به گفته یکی از مسئولان سابق شبکه بهداشت و درمان چابهار به‌قدری زیاد است که باورش برای بسیاری سخت و دشوار است. محرومیت‌هایی که به گفته او بیش از همه کودکان و زنان چابهاری را از پای درمی‌آورد.
این پزشک فعال در حوزه بهداشت و درمان چابهار که نخواست نامش فاش شود، درباره وضع بهداشتی و درمانی چابهار و شهرستان‌های جنوب استان سیستان‌وبلوچستان به «شهروند» می‌گوید: «کمبودها و محرومیت‌های بهداشتی و درمانی در این منطقه به‌قدری نمایان و اسفبار است که تا کسی از نزدیک نبیند، باورش نمی‌شود.
حتی وزیر محترم بهداشت هم در بازدید اخیر خود از چابهار به این مسأله اذعان داشتند و گفتند کاش ٢‌سال پیش وضع بهداشتی و درمانی این منطقه را از نزدیک دیده بودم.» او ادامه می‌دهد: «منطقه جنوب استان سیستان‌وبلوچستان با جمعیتی بالغ بر ٨٠٠‌هزار نفر به شدت دچار فقر خدمات درمانی و بهداشتی است. تخت بیمارستان به اندازه کافی وجود ندارد. بنابر اعلام رسمی مقامات وزارت بهداشت بیشترین میزان مرگ‌ومیر مادران باردار در کشور مربوط به این منطقه است، همچنین کودکان این منطقه به شدت از سوءتغذیه رنج می‌برند. مالاریا و وبا هر‌ سال در روستاها و مناطق شرقی هم‌مرز با پاکستان شیوع پیدا می‌کند. بسیاری از ساکنان این مناطق به پزشک عمومی هم دسترسی ندارند.
متخصص و فوق‌تخصص رشته‌های پزشکی که دیگر هیچ. در این شرایط، این منطقه تنها یک مرکز درمانی زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی زاهدان دارد. بیمارستان امام علی(ع) چابهار تاکنون چندین مورد مرگ‌ومیر مادر و نوزاد هنگام زایمان داشته است و به همین دلیل هم تاکنون چندبار رئیس این بیمارستان را جابه‌جا کرده‌اند. مردم این منطقه در صورت نیاز به ام.‌آر.‌آی باید به زاهدان بروند. فاصله چابهار تا مرکز استان بیش از ٧٠٠ کیلومتر است. بیمارستان امام علی(ع) حتی سی‌.تی.اسکن و آندوسکوپی هم ندارد.
براساس سطح‌بندی، این بیمارستان جنرال عمومی است و به همین دلیل مردم چابهار به متخصص و فوق تخصص دسترسی ندارند. در چنین شرایطی آن دسته از مردم که توانایی مالی دارند، برای درمان عازم زاهدان، کرمان، یزد و مشهد می‌شوند و ساکنان حاشیه شهر چابهار و روستاهای اطراف هم که از توان مالی پایینی برخوردارند، راهی جز تحمل درد و رنج بیماری ندارند.»
بیمارستانی که ایمن نیست
این پزشک ساکن چابهار درباره بیمارستان امام علی (ع) چابهار می‌گوید: «این بیمارستان به‌عنوان تنها مرکز درمانی جنوب استان، یک مرکز جراحی عمومی سرپایی است، یعنی جراحی‌های سنگین که نیاز به بستری و مراقبت‌های ویژه دارد، در این بیمارستان انجام نمی‌شود، چون متخصص و تجهیزات پزشکی کافی برای این کار وجود ندارد.
این بیمارستان حتی از ایمنی کافی هم برخوردار نیست. ساخت بیمارستان در کنار دریا اشتباه محض بوده و باید ساخت بیمارستان در مکان دیگری انجام می‌گرفت؛ چرا که در صورت وقوع سوانح طبیعی همانند سونامی این بیمارستان هیچ دردی از مردم دوا نمی‌کند، همان‌گونه که در طوفان گونو که چند‌ سال پیش به‌وقوع پیوست، بیماران این بیمارستان به مکان دیگری منتقل شدند. البته از‌ سال ٨٦ قرار است یک بیمارستان خصوصی در این منطقه ساخته شود که کار واگذاری زمین و جانمایی آن هم انجام شده ولی به دلایلی که چندان برای ما روشن نیست تاکنون چندین‌بار ساخت این بیمارستان به تعویق افتاده است.»
او به مشکلات و کمبودهای بهداشتی منطقه هم اشاره می‌کند: «کمبود خانه‌های بهداشت ازجمله مشکلات بهداشتی در این بخش است؛ چراکه حتی با تشکیل تیم‌های سیار برای جمعیت بیش از ٦‌هزار نفر فقط امکان ارایه خدمات واکسن مالاریا وجود دارد و نمی‌توان دیگر خدمات مورد نیاز را ارایه داد. مرکز بهداشتی – درمانی پیرسهراب با جمعیتی بالغ بر٩‌هزار نفر فقط یک پزشک دارد و از خدمات و تسهیلات زایمان برای زنان هیچ خبری نیست.
مرکز بهداشتی – درمانی کمبل سلیمان با جمعیتی بالغ بر ٧‌هزار نفر هم فقط یک پزشک عمومی دارد یا مرکز بهداشتی – درمانی اورکی در بخش مرکزی چابهار با جمعیتی بالغ بر١١ ‌هزار نفر فقط با یک پزشک خدمات ارایه می‌دهد. به این وضع باید همسایگی با کشور پاکستان که همواره از وضع نامطلوب بهداشتی برخوردار است را هم اضافه کرد.»
مرگ‌ومیر زنان باردار ٥برابر متوسط کشوری
رئیس شورای شهرستان چابهار هم وضع بهداشتی و درمانی جنوب استان سیستان‌وبلوچستان به‌ویژه شهرستان‌های چابهار و کنارک را بسیار نامطلوب عنوان می‌کند. معین‌الدین سعیدی در این‌باره می‌گوید: «متاسفانه از گذشته خطاها و کم‌کاری‌های اساسی و زیرساختی در بخش بهداشت و درمان چابهار انجام گرفته است، به‌طوری که درحال حاضر محروم‌ترین منطقه کشور در حوزه بهداشت و درمان است. میزان مرگ‌ومیر زنان باردار در چابهار ٥برابر متوسط کشوری است، فقط ٢٣‌درصد مردم به آب آشامیدنی بهداشتی دسترسی دارند.
در این منطقه سرانه تخت بیمارستانی ۵۰‌درصد با نرم کشوری فاصله دارد. مردم این منطقه به‌راحتی به پزشک متخصص دسترسی ندارند. موضوع امنیت غذایی هم در چابهار و شهرستان‌های اطراف جدی است. بنابر اعلام علی اکبر سیاری، معاون بهداشت وزیر بهداشت و درمان بیشترین آمار کودکان مبتلا به سوءتغذیه متعلق به استان سیستان‌وبلوچستان است.
به‌طورکلی پراکندگی فاصله نقاط جمعیتی منطقه با یکدیگر سبب شده خدمات بهداشتی و درمانی موجود پاسخگوی نیازها نباشد.» او ادامه می‌دهد: «تنها بیمارستان این شهر براساس استانداردها ٤٦ تخت‌خوابی بود که با توجه به نیازهای منطقه به ١٦٠ تخت افزایش پیدا کرده است، اما همین موضوع مشکلات عدیده‌ای را به وجود آورده است. افزایش تعداد تخت‌ها با توجه به کمبود نیروی انسانی و فضای فیزیکی موجود باعث شده تا خدمات مناسبی در تنها مرکز درمانی منطقه به مردم ارایه نشود. این بیمارستان به دلیل قرارگیری در کنار دریا و شرجی بودن هوا بیشتر تجهیزاتش فرسوده شده و نیازمند به‌روزرسانی و نوسازی است.
مشکلات تنفسی در این منطقه با توجه به خشکسالی‌های متوالی، لزوم دسترسی به متخصص و فوق تخصص ریه در این شهر را بیش از پیش افزایش داده است. اینها فقط بخشی از نیازهای فوری چابهار است. این بیمارستان به‌عنوان تنها مرکز درمانی بندر چابهار از شهرهای کنارک، نیک‌شهر، قصر قند و سرباز نیز پذیرش دارد. یک بیمارستان عمومی ١٦٠ تخت‌خوابی چگونه می‌تواند پاسخگوی نیاز درمانی ٨٠٠‌هزار نفری این منطقه باشد؟»
سعیدی می‌گوید: «از نظر جغرافیایی شهرستان‌های چابهار و کنارک دارای مسافت طولانی با مرکز استان هستند که در هیچ جای کشور این چنین نیست. در شهرستان‌های چابهار و کنارک برای رسیدن به زاهدان باید شهرستان ایرانشهر را پشت سر بگذارند؛ پس درحال حاضر بهتر و منطقی‌تر آن است تا حوزه بهداشت و درمان شهرستان‌های چابهار و کنارک به دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی ایرانشهر ملحق شود.»
به حوزه بهداشت و درمان چابهار
رئیس شورای شهرستان چابهار با اشاره به ظرفیت‌های موجود چابهار می‌گوید: «با توجه به ظرفیت‌های عظیم این منطقه، به‌واسطه حضور صنایع کلان تولیدی از جمله‌ هاب سوم پتروشیمی، خودروسازی، کارخانه فولاد و پتروشیمی و دیگر صنایع در کنار راه‌اندازی خط کشتیرانی عمان به چابهار و نزدیکی به مرز پاکستان، این منطقه می‌تواند به مرکز توریست‌درمانی تبدیل شود، اما متاسفانه شاهد فقر اساسی در این‌خصوص هستیم.»
سخنگوی شورای شهر چابهار در پاسخ به این پرسش که چرا اداره منطقه آزاد چابهار تاکنون در جهت کاهش کمبودهای بهداشتی و درمانی هیچ اقدامی انجام نداده است، می‌گوید: «براساس قانون، سازمان مناطق آزاد وظیفه‌ای برای توسعه زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی منطقه ندارد، البته اداره منطقه آزاد چابهار به‌طور غیرمستقیم می‌تواند با جذب سرمایه بخش خصوصی به توسعه و رفع محرومیت‌های بهداشتی و درمانی منطقه کمک کند. هرچند مبارکی، مدیرعامل منطقه آزاد چابهار ‌سال گذشته ٥/١‌میلیارد تومان برای توسعه ICU بیمارستان امام علی(ع) کمک کرد، ولی ورود سازمان منطقه آزاد تجاری – صنعتی چابهار به بخش بهداشت و درمان می‌بایست بیش از اینها باشد و در صورتی که سازمان‌های مستقر در چابهار در این زمینه به‌طور جدی ورود کنند، مطمئنا بسیاری از مشکلات موجود مرتفع می‌شود.
با توجه به گردشگر بودن شهرستان چابهار باید بخش خصوصی در تمامی حوزه‌ها ازجمله در بخش بهداشت و درمان ورود پیدا کند.»
سعیدی البته به اقدامات انجام شده در قالب طرح تحول نظام سلامت و دستاوردهای آن برای مردم منطقه هم اشاره می‌کند: «خوشبختانه در یک‌سال اخیر با اجرای طرح تحول نظام سلامت حضور متخصص برخی رشته‌های پزشکی در چابهار بیشتر شده است. وزیر محترم بهداشت در سفر اخیر خود از نزدیک کمبودها و محرومیت‌های بهداشتی و درمانی چابهار را دید و بلافاصله معاونان و مشاورانش را برای بررسی بیشتر اوضاع به این منطقه فرستاد که خوشبختانه منجر به تصمیمات خوبی در جهت محرومیت‌زدایی بهداشتی و درمانی منطقه شد.»
او اضافه می‌کند: «در جلساتی که با کارشناسان وزارت بهداشت در این خصوص برگزار شد، توسعه زیرساخت‌های حوزه سلامت در شهرستان‌های چابهار و کنارک مورد توجه قرار گرفت.
ساخت بیمارستان جدید و توسعه بیمارستان‌های موجود، راه‌اندازی اورژانس هوایی در ٢ نقطه جدید، اختصاص تعداد قابل توجهی آمبولانس و پایگاه جدید اورژانس شهری و جاده‌ای، تکمیل و تهیه تجهیزات پزشکی چون دستگاه‌های ام.‌آر.آی، ماموگرافی و سونوگرافی‌های جدید و تامین نیروی انسانی متخصص در برخی از رشته‌ها چون فوق تخصص اطفال و جراحی، صدور مجوزهای مورد نیاز به منظور بکارگیری نیروی انسانی پرستار با توجه به ضریب اشغال تخت بیمارستانی و ماما، ساخت بخش‌های زایمان جدید و بهسازی بخش‌های موجود، احداث و تکمیل خانه‌ها، پایگاه‌های بهداشت و مراکز جامع خدمات سلامت و شبانه‌روزی کردن برخی از این مراکز، ازجمله برنامه‌های وزارت بهداشت در جهت کاهش محرومیت‌های بهداشتی و درمانی منطقه است.»