آيا گوادر رقيب چابهار است؟
اين بندر، بر کرانه درياي عمان واقع شده و بندري در حال پيشرفت است. دولت پاکستان در سال 2007 امتياز عمليات بندري گوادر را به مدت 25 سال به يک شرکت سنگاپوري واگذار نمود و براي 40 سال آينده آن را يک بندر آزاد بدون ماليات معرفي کرد.
البته سرمايه‌گذاران چيني نيز در تأسيسات بندري گوادر سرمايه‌گذاري کرده‌اند. بندر گوادر در منتهي اليه جنوب غربي پاکستان و در ساحل خليج گوادر در درياي عمان قرار گرفته است. از 1995، توسعه اين بندر به دليل برخورداري از سواحل عميق مورد توجه واقع شد. با وجود اهميت، به دليل فقدان منابع مالي تا سال 1999 توسعه آن به تعويق افتاد.
از سال 1999 مجددا توسعه اين بندر و اين بار در قالب ايجاد بندر آزاد به سبک مناطق آزاد چين در دستور کار قرار گرفت که با رايزني مقامات پاکستاني، چيني‌ها علاقمند به همکاري و سرمايه‌گذاري در اين بندر شدند. مشارکت و سرمايه‌گذاري چيني‌ها در دو طرح تعريف شده است: طرح اول، ايجاد منطقه آزاد تجاري و صنعتي گوادر و طرح دوم ايجاد بزرگراه ساحلي مکران.
هزينه عمليات اجرايي منطقه آزاد گوادر تا تکميل طرح در حدود 1160 ميليون دلار در دو فاز پيش بيني شده است. احداث جاده، تغيير شيوه سنتي زندگي مردم محلي، ايجاد نيروگاه برق، تأمين گاز مورد نياز، اتصال منطقه به شبکه ريلي کشور و ايجاد بندرگاه‌هاي مجهز از جمله برنامه‌هاي در دست اجرا مي‌باشد. در فاز اول، سه بندرگاه بزرگ با تجهيزات مورد نياز به ظرفيت پذيرش کشتي‌هاي 50 هزار تني ايجاد خواهد شد.
در حال حاضر، کانال هاي مربوط به اين امر را -که 5 کيلومتر طول دارند- متخصصان چيني لايروبي کرده‌اند. بندرگاه ها نيز -که هر کدام داراي طول 200 متر با 350 متر محوطه و 5/11 متر آبگيري هستند- در طول 36 ماه ساخته ميشوند. شايان ذکر است امکان بهرهبرداري سريعتر نيز از اين بخش وجود دارد. هزينه اجرايي اين فاز در حدود 250 ميليون دلار پيش بيني شده که 198 ميليون دلار آن را چيني ها و مابقي را دولت پاکستان مي پردازند.
در فاز دوم، احداث 10 بندرگاه با دو پايانه بزرگ نفتي و يک پايانه کانتينري پيش بيني شده است. اين تأسيسات، قابليت پذيرش کشتي هايي با ظرفيت صدهزار تن و تانکرهاي نفتي 200 هزار تني را خواهند داشت. اجراي اين طرح ها، بندر آزاد گوادر را به يکي از فعال ترين و مهم ترين مراکز تجاري و نفتي آسيا تبديل خواهد کرد. نکته قابل توجه اينکه، سلطان نشين عمان نيز علاقمندي خود را براي مشارکت در اين طرح اعلام کرده است و براساس موافقت هاي به عمل آمده، سلطان عمان 7 ميليون دلار براي ايجاد و تجهيز نيروگاه برق اين بندر کمک خواهد کرد. ناگفته نماند که آمريکا و آلمان نيز از ديگر کشورهاي سرمايه گذار در اين بندر به شمار مي آيند. طرح دوم، احداث بزرگراه مکران است که از جمله طرح هاي تکميلي بندر آزاد گوادر به شمار مي رود. اين بزرگراه 800 کيلومتري، در حاشيه ساحل جنوبي پاکستان احداث مي شود و بندر گوادر را به بندر کراچي متصل مي سازد. اجراي اين طرح نيز با کمک چيني ها در چهار فاز و به مدت 36 ماه پيش بيني شده که فاز اول آن، که200 کيلومتر است، پايان يافته است.
دلايل و اهداف توسعه بندر گوادر
دولت پاکستان تحت تأثير عوامل مختلف داخلي، منطقه اي و بين المللي، ايجاد و توسعه گوادر را در دستور کار خود قرار داده است. عوامل داخلي به عقب ماندگي شرق پاکستان و ايالت بلوچستان و نقش ناچيز آن در اقتصاد ملي بر مي گردد. عوامل منطقه اي به وضعيت رو به ثبات افغانستان و رقابت سياسي و نظامي پاکستان با هند مربوط مي شود. به لحاظ بين المللي نيز اين کشور به دنبال يافتن جايگاه مثبت و مطمئني در تعاملات اقتصادي جهان و آسياست.
بنابراين، اهداف پاکستان را در اجراي اين طرح در موارد زير مي توان خلاصه کرد:
1- توسعه منطقه اي: ايجاد منطقه آزاد گوادر عامل مهم گسترش فعاليت هاي اقتصادي در ايالت عقب مانده بلوچستان است. نتايج عمده اين طرح اجراي طرح هاي زيرساختي حمل و نقل، ارتباطات و ترانزيت کالا مي باشد. وجود اين فعاليت ها، ضمن ايجاد اشتغال، رشد فرهنگي و سياسي اين ايالت را به همراه مي آورد. علاوه بر اين، آثار اقتصادي مثبتي نيز براي اقتصاد در حال توسعه اين کشور در بردارد؛ مثلاً فراهم شدن زمينه صادراتِ منابع معدني از جمله منابع مس منطقه ساينداک بلوچستان که در حال بهره برداري است.
2- خارج کردن فعاليت هاي اقتصادي و تجاري پاکستان از انحصار بندر کراچي: بندر کراچي در حال حاضر پايتخت اقتصادي پاکستان به شمار ميرود و اکثريت فعاليتهاي اقتصادي، تجاري و صنعتي اين کشور در کراچي متمرکز شده است. افزايش فعاليت هاي تروريستي و بالا کشيدن اختلافات مذهبي و سياسي در اين بندر، ساختار اقتصادي اين کشور را به لحاظ جذب سرمايه گذاري هاي خارجي و فعاليت هاي تجاري منطقه اي آسيب پذيري کرده است. بنابراين انتقال، تغيير و تمرکز برخي از فعاليت هاي اقتصادي و تجاري به گوادر از آسيب پذيري پاکستان در اين زمينه مي کاهد.
3- تقويت نيروي دريايي: پاکستان علاوه بر بهره برداري هاي سياسي و اقتصادي از بند گوادر، درصدد استفاده نظامي و امنيتي از اين بندر است. يکي از آسيب پذيري هاي مهم پاکستان در رقابت هاي امنيتي و دفاعي با هند، عقب ماندگي نيروي دريايي اين کشور در مقايسه با هند و استقرار اين نيروها در بندر کراچي است. از اين رو، دولت پاکستان درصدد است با استقرار بخشي از نيروي دريايي اين کشور در گوادر که فاصله زيادي با کشور هند دارد، ضمن اينکه اين نيرو را از دسترس هند خارج سازد، آن را براي حمايت و پشتيباني ارتش در جنگ احتمالي با هند آماده و تقويت کند. بنابراين در ساخت و تجهيز اين بندر، برخي بهره برداري هاي نظامي نيز پيش بيني شده است.
4- فراهم کردن زمينه هاي ترانزيت کالا به افغانستان و آسياي مرکزي: استقلال کشورهاي آسياي مرکزي و نياز اين کشورها به باز شدن درهاي اقتصاد جهاني به روي آنها و هم چنين تثبيت تدريجي شرايط سياسي و اقتصادي افغانستان فرصت بي بديل و ارزشمندي را براي پاکستان جهت فراهم کردن زمينه هاي ترانزيت کالا دوسويه به اين کشورها را ايجاد کرده است. بي ترديد، موفقيت پاکستان در استفاده بهينه از اين فرصت در شرايط رقابتي شديد با ايران، تجهيز و توسعه منطقه آزاد گوادر و اتصال ريلي وجادهاي اين منطقه به مرزهاي افغانستان است.
5- ارتباطات گسترده تر با منطقه خليج فارس و ايفاي نقش در بازار جهاني نفت: از جمله اهداف استراتژيک و بلند مدت پاکستان در توسعه بندر آزاد گوادر، فراهم کردن زمينه هاي ارتباطات تجاري و اقتصادي گسترده تر با منطقه حساس و مهم خليجفارس است. به اعتقاد رهبران اين کشور، پاکستان با وجود مجاورت با خليج فارس، نتوانسته است از فرصت مشارکت مستقيم در صنايع نفت و گاز يا حداقل پشتيباني اين صنايع در بازار جهاني انرژي و در نتيجه کسب درآمدهاي لازم بهره برداري نمايد.
با اين حال، شرايط کنوني با وجود منابع عظيم نفت و گاز آسياي مرکزي و انتقال آن به بازارهاي جهاني از يک طرف و طرح هاي ملي و منطقه اي توسعه صنعت انرژي در خليج فارس و تقويت پتانسيل هاي صنعتي، تجاري و خدماتي کشورهاي منطقه از طرف ديگر، بهترين وضعيت براي توسعه و تعميق تعاملات اقتصادي و تجاري با منطقه است. توسعه و تجهيز بندر گوادر به عنوان يک منطقه واسط تجاري بين کشورهاي خليج فارس و کشورهاي آسياي جنوب شرقي به ويژه چين و همچنين آسياي مرکزي به عنوان يک پايانه نفتي براي تجارت نفت خليج فارس و آسياي مرکزي به بازارهاي جهاني در اين زمينه بسيار قابل توجه است.
6- توسعه روابط تجاري و اقتصادي با ايران: يکي ديگر از اهداف مقامات پاکستان از تجهيز و توسعه بندر گوادر، گسترش روابط تجاري و اقتصادي با ايران است. تجارت غيرنفتي ايران و پاکستان به دليل اوضاع نامساعد جغرافيايي و در نتيجه فقدان راه هاي مواصلاتي خشکي ميان دو کشور از کميت و کيفيت قابل توجهي برخوردار نيست، اين در حالي است که دو کشور عضو سازمان منطقه اي اکو مي باشند.
با اين حال، با وجود منطقه آزاد چابهار در کنار مرزهاي پاکستان، ايجاد منطقه آزاد گوادر مي تواند در توسعه و نوع روابط تجاري دو کشور مؤثر باشد. علاوه بر اين، نگاه بلند مدت پاکستان به متغير ايران، فراهم شدن زمينه هاي ارتباط خشکي اين کشور با اروپا و بهره برداري از کريدور شمال – جنوب را فراهم مي‌کند.
