پنچمی کانگرسا بلۆچستان اُستمان گلئے  لسّ‌کارگُشاد ناسر بُلئیدئییئے پێش کرتگێن اهوال 6 جون 2024

پنچمی کانگرسا بلۆچستان اُستمان گلئے  لسّ‌کارگُشاد ناسر بُلئیدئییئے پێش کرتگێن اهوال

6 جون 2024

چه بلۆچستان اُستمان گلئے چارمی کانگرسا تان اے وهدی، بلۆچستانئے جاورهال سکّ باز بدل بوتگ. بلۆچستانئے اُستمانئے زرمبشت، هاس مدنی گهگیری سکّ باز دێما شتگ. په بلۆچستانئے اُستمانئے مدنی زرمبشتئے سرکوب کنگا اێرانئے رجیما زۆر و زراب، لٹّ و کُٹّ و کُشت و کۆش سیستماتیکێن ڈئولێا گێش کنان کرتگ. بوتَ کنت بگوَشێن که اے نسل‌کۆشی و انسانیتئے هلاپا جنایت اَنت که اێران اسلامی راجمستریئے منسبداران بلۆچ اُستمانئے هلاپا کرتگ‌اَنت.

راجمانا جنێنانی کردئے گێش بئیگ و مردێنانی همکۆپگیا ائترازی جُمهان رۆڈان در آیگ و هکّواهێن زهرشانیان بهر زورگ، و یکّێن وهدا یورپا جتا جتاێن ائترازی و سرپدی دئیۆکێن مئیدانان جنێنانی ساڑی بئیگ انچێن هماسهے که پهر بندگئے لاهک اِنت و مدنی جُهدا گێشتر دێما برتَ کنت. جنێن و ستم آماچێن راج اێرانا زلم‌آماچ ترێن راجمانی رمب و ٹۆلیان هئوار اَنت. په همے مکسدا که چه زلما بچُٹّنت اشان یکدومیئے همراهیا «جنێن، زند، آجوییئے» ترکّی پسندێن زرمبشتت چست کرت.

مهر ماه 1401 بلۆچستانئے راجدپترا مزنێن بدلیے. همے رۆچا دُزّاپئے شهرا بلۆچ راجئے مردم اێرانئے آ دگه مردمانی همراهیا په وتی انسانی مڑاه و کرامتئے برجاه دارگ و سیاسی سیستمئے بدلێنگ و اێمنێن همزندیئے سرا زۆر دئیگا «جنێن، زند، آجوییئے» زرمبشتتا گۆن کپتنت.

سال 1401ئے گرماگا بلۆچ جنێن‌چُکّێئے سرا چهبارئے پلیسئے اُردا جنسی ارش بوت. جنسی ارشئے آماچێن مردمئے کهۆل  و بلۆچ اُستمانا همے لۆٹت که پلیسئے اپسر مهاکمه و سزا دئیگ ببیت. بله امنیتی و کزایی واکان اشیئے بدلا که جنسی ارشکارا بگرنت، هکدیوانا ببرنت و سزا بدئینت آماچێن جنێن‌جنکّئے کهۆلش زۆر کرت که چه وتی شکایتا سر بگوَزنت و وتی رندگیریان آسر بکننت اگن نه اشان گێشترین آزار و ازیتَ رسیت، گرگَ بنت و بندیجاها دئور دئیگَ بنت. مئولئوی ابدُلگپّار نکشبندی راسکئے هدارکی امام جمها دو شمبه 4 مهرا وتی یک جارێئے تها چه کانونداری واکا (قوه قضاییه)  لۆٹتگ‌اَت که زوت اے جێڑهئے سرا  چار و تپّاس بکنت. آییا وتی جارئے تها ڈاه داتگ‌اَت و گوَشتگ‌اَت که اگن اے جێڑها ڈالچار بکننت گڑا بوتَ کنت که گۆن بلۆچستانئے اُستمانئے پدگردا دێم بکپنت. آییا وتی جارئے تها گوَشتگ‌اَت: «مردمانی اێمنیا هترا دئور دئیگ مزنێن جنایتے که بکشگَ نبیت هاس اگن امنیتئے زمهوارے اے کارا بکنت.» کزایی منسبداران جێڑهئے سرا چار و تپّاس نکرت و مئولئوی ابدُلگپّارئے ڈاه دئیۆکێن جارش ڈالچار کرت و اے سئوب بوت که 24 ساهتئے تها چهبارا مردمانی زهرشانی بندات ببنت.

5 مهر سئے شمبهئے  رۆچا چهباری ورنا رۆڈانی سرا  در آتکنت و زهرشانی‌اِش کرت. اے زهرشانیان  دهانی کساسا  مردم ٹپّیگ بوت و دهانی کساسا دزگیر کنگ بوتنت.  دُزّاپئے  نندۆکان چهبارئے زهرشانی دێما برتنت و  جمهئے نمازا رند جنسی  ارشئے  آماچێن  بلۆچ جنێن ‌چُکّئے هکّئے  پد جنگا و کُرد جنێن‌چکّ مهسا امینیئے دزگیری، آزارپُجّاری و کۆشا که  گشت ارشادا کرتگ‌اَت اێمنێن زهرشانی کرت. پلیس و امنیتی واکان پێسرا  وتی تئیاری کرتگ‌اَتنت که گۆن جنگی سلاهان دُزّاپئے شهرئے کُنڈ کُنڈان مردمان بکشنت. اشان دُزّاپئے شهرا و هاس مکّی مسیتئے چپّ و چاگردا زهرشانی کنۆکانی سرا اُرش کرت. اے پُرجنایتێن کُشتارا کمّ و گێش 300 مردم کُشگ و ٹپّی کنگ بوت. نمازی کشتگێن مردمانی تها کۆدک، جنێن، مردێن و پیر و ورنا هئوار اَت. اشیا بلّ که رجیما اے هئوپناکێن جنایتئے بارئوا وتا زمّهوار نزانت انچۆ که پێسرا اے کۆش و آماچێن مردمانی کۆشت و کۆشارا «جتایی پسند و ناشرکارێن» هئیالی ٹۆلیانی ناما کرت.

اے درۆگێن داوا سئوب بوت که مردم زهر و نپرتا پُرّ ببنت و زهرشانی رئوانک سێزده ماهئے کساسا برجاه بماننت. مئولئوی ابدُلهمید سمال زهی اے زهرشانی رئوانکانی رهشۆنئے هسابا زاهر بوت. بلۆچ راجئے مردمان هۆربستێن وڑێا سێزده ماهئے دئورانا جُمهانی رۆچا زهرشانی کرت. رجیما اے مزنێن کۆش په بلوچ راجئے مردمانی سرکوب کنگا کرت که بلۆچستانا گس جنگیے بندات بکنت. بلۆچ راجئے مردمانا جتایی پسندیئے بُهتامی جت و گۆن هے نیمۆنا لۆٹتی که بلۆچان بکشیت و سرکوب بکنت. بله بلۆچ راجئے مردمانی سرپدی و زهرشانیانی شرّێن رهشۆنیا رجیمئے اے جنگ تلبێن مکسد که لۆٹتی بلۆچستانا آس مان بداریت و گێشترێن کُشت و کۆش بکنت ناکام کرت. بلۆچ راجئے جنێن و مردێن اێرانئے مردمانی همکۆپگیا اۆشتاتنت هاس کردستانئے مردم و کردستانئے دلێرێن جنێنانی همکۆپگیا اۆشتاتنت که ژینا امینیئے جنازهئے دێمی سرپا «ژن، ژیان، آزادیئے» نارهش چست کرت که کردستانا دائشئے هلاپا کرد شێرزالێن جنێنانی جنگئے وهدا اڈّ کنگ بوتگ‌اَت. آ وهدی اشان اے ناره ولایت پکیهئے رجیمئے جنێن دژمنیئے هلاپا سلاهێئے هسابا کار بست و اے ناره سرجمێن ملکئے زرمبشتتئے کُدگال جۆر بوت. بلّ ترے مزنێن کساسئے سرکوبان که تان اے وهدی اشانی تک و پهنات سرجما پدّر نبوتگ‌‌اَنت سئوب بوتنت که زرمبشتتئے رپتار کُنٹ ببیت بله بلۆچ راجا گۆن مزنێن کُربانیان زهرشانی برجاه داشتنت. اے زهرشانی و اشانی پجّیا کارمهتلیان پێش داشت که بلۆچ راج وتی هکّانی بارئوا سرپد اِنت و په وتی هکّانی پد جنگا هر پئیمێن کربانیئے دئیگا تئیار اِنت.

مهسائے زرمبشتتا درستێن راجمانی ٹۆلی و اێرانئے راجانی سجّهێن مردم و درستێن جنسیت زۆراکیئے هلاپا مشترکێن پجّارێئے واهند بوتنت. بله زۆراکیئے هلاپ و مشترکێن اے پجّار هماهنگێن وڑێا دێما نشت و سئوب نبوت که سیاسی و پێشئورانهێن گل و مدنی جهدکارانی راجمانئے نیاما شرّێن همکاریے جۆڑ ببیت. انچۆ که چه «جنێن، زند، آجوییئے» ناما پدّر اِنت ابێد چه اشیا که اے، آجویی پسندێن و زۆراکێئے هلاپێن زرمبشتے اَت جنێنانی زرمبشتے اَت و جنسیتی برابریئے سرا زۆریَ دات. اشیئے تها جنێن و بلۆچ و کرد وڑێن راج همراه اَتنت و اشان بُنجاهی و رهشۆنی کردے هست‌اَت. در چه بلۆچستانا بلۆچ جنێنانی بارئوا زهنانی تها یک هئیالے جۆڑ بوتگ‌اَت که بلۆچ جنێن ائترازی جهدان گۆنَ نکپنت و اے هئیال گێشتر هکومت و اشیئے رسانکدران جۆڑێنتگ‌اَت بله بلۆچ جنێنان سابت کرت که چۆ نه‌اِنت و ائترازی زرمبشتا هئوار بوتنت. ژینائے آشۆپئے بنداتا و اشیئے دئورانا بلۆچ جنێنان پێش داشت که بلۆچ جنێنان واکداریا راجی ستمئے و مردسالاریئے بوٹانی چێرا و اسلامی راجمستریئے جنێن دژمنێن کانون و رهبندانی چێرا وتارا برجاه داشتگ بزان هما واکداری که بلۆچ راجدپترئے برابری پسندێن دۆد و ربێدگئے بُنیاتا اِنت. گۆن وتی راجی پجّار و تبکهی- راجمانی برابری پسندیا و گۆن هما فمنیستی لێکهان که برابری پسندیئے بُنیاتا اَنت بلۆچستانئے مردسالار بوتگێن راجمان و اسلامی راجمستریئے جنێن دژمنێن مهزبی کانون و رهبندانی دێما اۆشتاتگ و جهد کنگا اِنت. نه تهنا جهدا هئوارَ بیت زرمبشتئے رهشۆن بئیگئے لۆٹۆک اِنت هم. نون ما گندێن که بلۆچ جنێنا چه بلۆچی زگرێن دۆد و ربێدگا و بلۆچستانئے راجدپترا بلۆچ جنێنانی کِردانی کسّهان سکێن زرتگ و انسانی هکّ و سیاسی و راجمانی جێڑهانی پڑا انچێن کردے پێش داشتگی که سجّهێنان ستا کرتگ و اشانی نام میان‌اُستمانی سَتها دێما آورتگ. فریبا بلۆچ، داکتر مهرنگ بلۆچ، سمی دین بلۆچ و بیبۆ بلۆچ بلۆچستانئے دوێن نێمگانی بااسرێن جنێن اَنت که جهانا نامکپت بوتگ‌اَنت و اشان جهانی داد رستگ.

دُزّاپ و واشئے  پُرهۆنێن جمهانی واکیهان که سدانی کساسا بلۆچ جهمنند  پلیس و امنیتی واکان کشت و زدگ کرتنت و بلۆچستان و اێرانئے آ دگه هند و دمگان «جنێن، زند ، آجوییئے»  آشۆپئے  آ دگه واکیهان مئولئوی ابدلهمید پرمات که هکومتی زۆر و زرابانی با وجودا بلۆچستانئے ائتراز کنۆکێن مردمانی کرّا و اێرانئے آ دگه هند و دمگان مهسائے زرمبشتئے ائتراز کنۆکانی کرّا بۆشتیت و یکّێن وهدا دُزّاپ و واشئے پُرهۆنێن جمهانی کُشتگێن مردم و ٹپّیانی هکّانی پد جنگئے جُنزا دێما ببارت. سپتمبر 2022آ رند مئولئوی ابدلهمیدئے تها  آشۆپی، دلێرێن  و ترکّی پسندێن مردمے گندێن که مکّامکّی اۆشتاتگ و هکومتا نگد کنگا اِنت. اے سئوب بوت که مئولئوی ابدلهمیدا آییئے جند مردم، سجّهێن اێرانئے مردم و دنیائے آجویی پسندێن جنێن و مردێن دۆست بدارنت. مئولئوی ابدلهمیدئے هبر یکسد و هشتاد درجه بدل بوتنت؛ آییا هکومتی اسلاهاتئے سرا دگه باور نه‌اَت. آییا اێرانا رفراندُمێئے برجم دارگ لۆٹت که چه اشیئے راها مردم آزاتێن وڑێا گۆن وتی هۆٹان هکومتے گچێن بکننت. چه جنێن، مهزبی اکلّیت، هداناباور و دگراندێشانی هکّ و اۆبالان آییئے پلّه‌مرزیا اسلامئے جهانا چه آییا آشۆپی سیمبلے جۆڑ کرتگ. بلّ ترے آ وت مهزبی رهشۆنے بله گوَشیت که هداناباور باید اِنت هکومتا بهر زرت بکننت تنتنا آییئے مۆکلّئے سرا مان سال 1401 و 1402ئے نئورۆزا جنێن وتی پسندئے هجابا گۆن مکّیئے مسیتّ و مدرسه دینیا مان بوتنت که دور و نزّیکێن گوَستگێن سالانی تها بێدرورێن کارے اَت.

آ انساپ و برابریئے سرا اۆشتاتگ و آییئے لۆٹ اِش اِنت که چه جنێنانی سرا پرکاری دور کنگ ببیت، اشانی انسانی مڑاه و ازّت دارگ ببیت، اشان وانگئے هکّ ببیت و گێشا چه گێش هکومتا بهر زرت بکننت و زورانسرێن هجابئے سرا گۆن جنێنان ترندی مبیت.

مئولئوی ابدلهمید ائتدالی اسلامئے یک تهرێا پێشَ کنت که پێسرا اشیئے درور نبوتگ. آ ڈنّ چه مهزبی باور و لێکهان مردمانی انسانی مڑاهئے برجاه بئیگ و اشانی ازّت کنگئے لۆٹۆک اِنت. هما درگتا که اێرانئے آ دگه هند و دمگان «جنێن، زند، آجوییئے» آشۆپئے ترندێن چئول اێرمۆش بوتگ‌اَتنت و رۆڈانی سرئے زهرشانی ترندێن سرکوبانی سئوبا برجاه نمنتنت، مئولئوی ابدلهمیدا گۆن مزنێن تدبیر و راهدربریے مدنی رهشۆنێئے هسابا مدنی گهگیریئے تهر تهرێن تاکتیک کار بست و رۆڈانی سرا زهرشانیانی دئورانا تاوانان کمّا چه کمتر کنگا گۆن تان دراجێن مدّتێا «جنێن، زند، آجوییئے» آشۆپئے چراگ مرگا نه‌اِشت. بلۆچستانا مردمانی گێشترێن سرکوب و بلۆچ اُستمانا آییئے کمّاکمّی هکّ و هکۆکانی  نرسگ و همے پئیما په واش و زاهدانئے پُرهۆنێن جمهانی آمل و هکم دئیۆکانی دزگیری، مهاکمه و سزایا بلۆچ راجئے لۆٹئے پیلئو نبئیگ سئوب بوتگ‌اَنت که مدنی گهگیریئے کرّا سلاهبندێن جهد گێش بئیان ببنت. هاس گوَستگێن ماهان گندگ بوتگ که سلاهبندێن مردمان پلیس و امنیتی واکانی سرا ارش کرتگ. دێم په بلۆچستانئے مُچّی و جمیتئے درۆشمئے بدلێنگا و بلۆچ مردمان گێشا چه گێش یک کرّ و گستا کنگا اێرانئے رجیمئے نۆک استئماری شۆندات برجاه و دێما رئوان اِنت  و هاس اێرانئے ڈنّی منّگنامهانی سئوبا چۆ که اێران و چینئے منّگنامها بوتَ کنت که بلۆچستانا راجی ستم گێش بئیان ببیت و اشیا په بلۆچ راجا هاسێن جاورهالے جۆڑ کرتگ.

راجدپترئے هزاران سالئے تها ائولی رند اِنت که بلۆچ وتی بئیگ و نبئیگئے اڑ و جنجالا مان گیشّتگ و آییئے راجی، راجدپتری و ڈێهی پجّار استئماری هکومت و پرگنگئے واکانی هۆر بئیگ و همراهیا هترا دئور داتگ. اے درست شۆونیستی ستمانی جتا جتاێن درور اَنت  و فاشیستی شکلا اجرا بئیگا اَنت و بلۆچ راجا په اشیا که سلاهبندێن جنگ و رئواێن دێمپانیئے راها بزوریت هجّ کنگا اَنت. بلۆچستان اُستمانئے گل گۆن وتی همپتّێن گلانی همکاریا اێران پدرالئے راجانی کانگرس و همبستگیئے تها په آزاتی و برابریئے دست آرگا جهد کنگا اِنت. بلۆچستان اُستمانئے گلا گۆن یکراهێن ٹۆلیان مسبتێن سنّتے جۆڑێنتگ و په اشیا که بلۆچستانئے اُستمان مردمی هاکمیتێئے واهند ببیت و وتی هکّان مۆکت بکنت مسترێن سنّتانی رندا اِنت که چه اشانی جهدا اێرانئے اسلامی راجمستری کۆتاه کنگ ببیت و انچش هم بلۆچستان اُستمانئے گل وت اے سنّتانی بهرے ببیت.

دُزّاپئے کُشتار انسانیتئے هلاپا جنایتے

دُزّاپا و واشا بێدِپاێن زهرشانی کنۆکان مزنێن کچّ و کساسێا نشانگ کنگ و کُشگ اێوکا همے هاترا که بلۆچ بوتگ‌اَنت سیستماتیکێن وڑێا و شئورێئے سرا بوت. بلۆچانی کۆرێن کُشتار زهرشانیئے ائولی ساهتان مکّی مسیتئے کرّ و گوَرا بوت و رندا دُزّاپئے شهرئے آ دگه جاگهان بوت. اێران اسلامی راجمستریئے رجیما مان پُرهۆنێن جُمهان گۆن جنگی سلاهان مردم نشانگ کرت و کُشتنت. اے کُشتار رُمئے جنایی هکدیوانئے بُنرهبند بند 7 چێربند الپئے ردا بوتَ کنت که انسانئے هلاپا جنایتئے درورے هساب آرگ ببیت.

مزنێن کچّ و کساسێا ترندێن سرکوب و بێرهمێن هۆنرێچا رجیمارا انچێن مۆهے داتگ تانکه یک تاوان دئیۆکێن کمپئینێا دێما بُرت بکنت که اشیئے مکسد بلۆچستانئے راجمانی، دۆد وربێدگی و گزرانکی جۆڑشتئے گار و تباه کنگ اِنت. اے کمپئین جتا جتاێن رنگان اجرا بئیگا اِنت و اشیئے نمونه و درور پاهۆ دئیگ، گئیر کانونی و ڈنّ هکدیوانی کُشتار، سلبِ مالکیت، زۆرانسریا په لڈّگا هُجّ کنگ، نێزگاریئے گێش کنگ، مردمانی نیاما ناتپاکی و جێڑه جۆڑێنگ و چه شرّێن وانگ و زانگا چکّان زبهر کنگ اِنت. اے باز پهناتێن زۆراکی و ستم چه هکومتئے نێمگا بئیگا اَنت و بلۆچستانئے راجمانا برجاه کنگ بوتگ‌اَنت.

په بلۆچستانئے راجمانی جۆڑشتئے پرۆشگا جتا جتاێن پرکاری

انچۆ که بنداتا گوَشگ بوت بلۆچستانا رجیمئے سیاست گێشا چه گێش شۆونیستی و پُر جنایت بوتگ و بێشک بوتَ کنت که اشیا انسانیتئے هلاپا جرم و نسل کۆشیئے تها تبکبندی بکنێن و چه میان‌اُستمانی راجمانان بلۆٹێن که اشیئے بابتا کزایی دمبالگیری بکنت.

سپاهِ پازدارانئے درملکلی شاه بزان سپاهِ کدس بلۆچستانا نانبشتگێن پئوجی هکومتێا گۆن اداره کنگا اِنت. په انکلابئے سادر کنگئے سیاستئے اجرا و اشیئے هرچ و درچانی پوره کنگا سپاهِ کدسا چه نشهئے مئواد، ڈنّی لاکچری سامان و ازباب و سلاهئے شپککاریئے راها بلۆچستانئے امنیتی، گزرانکی، راجمانی و دۆد و ربێدگی جاورهال وڑێا بدلێنتگ که اے جاورهال سپاهِ کدسئے امنیتی و مافیایی زلورتانی پسّئوا دات بکنت. سپاهِ کدس په اشیا که وتی پراکسی ٹۆلیانی دستا سلاه سر بکنت بلۆچستانئے زِرا کارمرزَ کنت. سپاهِ کدس راجی- مهزبی شۆونیزمئے بُنیاتا و همئینیزمئے لێکهئے ردا که پرکهی بالادستیئے لۆٹۆک اِنت املَ کنت.

سپاه پازدارانئے هئیالا بلۆچ  مُزاهم اَنت و په بلۆچستانئے کنڑۆل کنگا هاس بلۆچستانئے زرئے کنٹرۆل کنگا سپاهئے پلانئے دێمرئویئے هلاپا اڑ و جنجال اڈَّ کننت. گوَستگێن سالان په بلۆچستانئے استمانئے سرکوب کنگا سپاها جتا جتاێن راه و رئوش کار بستگ‌اَنت بزان انچێن سیستماتیکێن راه و رئوش که اشانی کار بندگئے آسر انسانیتئے هلاپا جنایت و چێر اندێمێن نسل کۆشی بوتگ. بلۆچانی سرکوب کنگ و گستا کنگئے کمپئین جتا جتاێن درۆشمان اجرائے گاما سر بوتگ. په درور پاهۆئے سزا، گئیر کانونی کُشتار، سلبِ مالکیت، زۆرانسریا په لڈّگا هُجّ کنگ، نێزگاری، هما شۆنداتئے کار بندگ که گوَشیت ناتپاکی جۆڑ کن و هکومت کن، و چه شرّێن وانگ و زانگا بلۆچ کۆدکانی زبهر کنگ که چه گڈّی مئوردا مکسد بلۆچستانا بێرۆزگارێن مردمانی گێش کنگ اِنت. اے باز پهناتێن زۆراکی و ستم اێرانئے سررهبندا مان کنگ و برجاه کنگ بوتگ‌اَنت. سیستماتیک و همک گیرێن پرکاری و سرکوبئے سیاستان په بلۆچ مردمان اپارتایدئے وڑێن جاورهالے جۆڑێنتگ. اے مسلهئے اهمیت هما وهدا گێشَ بیت که بلۆچ راجئے هلاپا اێران اسلامی راجمستریئے جنایت چه میان‌اُستمانی هکپانێن گلانی نێمگا انسانیتئے هلاپا جنایت و نسل کۆشی زانگ ببیت.

اے وهدی مان دنیایا میان‌اُستمانی جنایتئے سئے تهرا رسمیت هست:

1. نسل کۆشی (Genocide)
2. جنگی جنایت (War Crime)
3. انسانیتئے هلاپا جنایت (Crime Against Humanity)

اے هما جنایت اَنت که اشانی مرتکب میان‌‌اُستمانی هسابا گۆن کزایی دمبالگیریا دچارَ کپنت.

وهدے گۆن نسل کۆشی و جنگی جنایتا، انسانیتئے هلاپا جنایتا دێم په دێم بکنێن گندێن که اشیا لسّ و آم‌ترێن مفهومے هست. چۆناها وهدے لسّ مردمانی سرا اُرش سیستماتیک و مزنێن کچّ و کساسێا ببیت گڑا انسانیتئے هلاپا جنایت زانگَ بیت و اشیئے سرا چار و تپّاس کنگَ بیت. ابێد چه اشیا که مان بلۆچستانا چه اێرانئے رجیمئے نێمگا انسانیتئے هلاپا جنایت بئیگا اِنت اۆدا رجیم دگه جنایت هم کنگا اِنت که انسانیتئے هلاپا جنایت زانگ بوتَ کننت چۆ که:

بلۆچ راجمانا نزۆر و نێزگار دارگ

راجدپترا پدّر اِنت که اێرانئے هاکمان هچبر اے هبر چێر نداتگ که جتا جتاێن راه و رهبندانی سرا و چه باز تهرێن و باز پهناتێن سیستماتیک ستم و زلمانی راها بلۆچستانئے راجمانی جۆڑشتئے پرۆشگئے جهدا اَنت. په همے مکسدا که بلۆچستانئے راجی- ربێدگی یکّیا هلاس بکننت.

اێرانا چه هاکمیتی نۆکێن دئورئے بنداتا  بلۆچ دژمنێن شۆونیستی و سیستماتیکێن سیاست جۆڑ بوتگ‌اَنت و اێرانی هاکمان هم پهلئویئے دئورا و هم اسلامی راجمستریئے دئورانا اے سیاست درشان کرتگ‌اَنت و انّون بلۆچستانئے ونڈ جنگئے درۆشما اشانی اجرا کنگا گلاێش اَنت. پهلئویئے دئورئے مشهورترێن درملکی امورئے وزیر ابّاس هلتبر چه 57ئے آشۆپا کمّک پێسر گۆن امریکی میان‌رۆدراتک پجّار سلیگ هریسونا یک گلدارێئے تها همے هبرئے سرا که تزاری روسا و ائولی جهانی جنگا پد سۆوی‌ات یونینا هِندی مزن‌زرئے گرمێن آپان دزرسیئے زلورت بوتگ گوَشت: «سنتۆئے تها مئے هئیال دائما اِش اَت که بلۆچ یک مۆهێئے رندا اَنت که گۆن سۆوی‌اِت یونینئے کمکّا وتی جتاێن هکومتا اڈّ بکننت ته گڑا ما همے جهدَ کرت که همینچک بوتَ کنت اشان سیاسی هسابا نزۆر، پد منتگ و ناتپاک بدارێن.»

امیر ابّاس هوئیدا که پهلئویئے دئورا 10 سالا گێش اێرانئے سروزیر بوتگ بلۆچ راجئے بارئوا و بلۆچ راجئے مردمانی آسرات و آسائشئے تئیار کنگئے بابتا وتی یک گلگدارێئے تها گوَشیت: «اے باز نه‌اَنت بله کزائے سرا ملکئے استراتجیکێن پرگنگێا نندۆک اَنت. بارێن اشان مۆکلّ بدئیێن که چه اے تاریهی و سرڈگاری کزایا پائدگ بزورنت و مارا په اشیا هُجّ بکننت که ملکئے مزنێن گواجنێا ملکئے اے بهرئے سرا هرچ بکنێن؟ چۆن اِنت اشان چه ادا بلڈّێنێن و دگه جاگهێا راه بدئیێن که اۆدا دێمبریا گێشترێن منتک و راسبندے ببیت.» بلۆچستانئے گزرانکا پد منتگ دارگئے پزانتێن شۆندات سئوب بوتگ که مرۆچان اێرانئے تها بلۆچستانا گنترێن گزرانکی جاورهال ببیت.

اسلامی راجمستریئے شۆونیستێن مهزبی رجیما اے شۆندات دێما برتگ و اشیئے سرا گێشتر زۆر داتگ. اردیبهشت 1403آ اێرانئے پارلمانئے پٹّ و پۆلی بُنجاها وتی یک اهوالێئے تها که اێرانئے مردمانی نێزگاریئے بابتا اَت بلۆچستانئے بارئوا گوَشت که سیستان و بلۆچستان مزنێن مارجنێئے ردا اێرانئے زبهرترێن استان اِنت. پارلمانئے اهوالئے ردا سیستان و بلۆچستانئے استان و تهرانئے اُستانئے زبهری و مهرومیئے پرکئے سته 28 درسد اِنت. اے امێت بکشێن اهوالے بوتَ کنت و بێشکّ بلۆچستانئے جاور چه اشیا هم گنتر اِنت. اهوالئے اے گپّئے نێمگا باید اِنت دلگۆش بکنێن که بلۆچستانئے همساهگێن اُستان بزان کرمان زبهریئے لهازا دومی نمبر اِنت بله چه بلۆچستانا آییئے دوری 22 درسد انت. اے هبرئے گوَشگ الّمی اِنت که کرمانئے بازێن شهرے بلۆچستانئے بهر بوتگ‌اَنت که کرمانا هئوار کنگ بوتگ‌اَنت. کرمانا نندۆکێن بلۆچ چه سیستان و بلۆچستانئے بلۆچ مردمان نێزگارتر و کم‌آسرات‌تر اَنت چێا که کرمانئے بلۆچ راجی ستما ابێد استانی ستم و اُستانی بێتئوجّهیئے آماچ اَنت.

ورگی و کشت و کشاری آپانی کنٹرۆل

اسفند ماه 1402آ  و 1403ئے شروهاتا بلۆچستانئے لهتێن هند و دمگان و هاس بلۆچستانئے زرباری هند و دمگان هار و هیرّوپ بوت. اے هار و هیرّۆپ گێشێن زلم و ستمانی سیستماتیکێن شۆنداتئے دگه یک نشانیے اَت که اێرانا بلۆچستانئے استمان اشانی آماچ کرتگ. مان بلۆچستانا زاهرا بندانی اڈّ کنگئے مکسد آپئے سر کنگ بوتگ تانکه مردمان په ورگ و کشت و کشارا آپ ببیت بله اسلا رجیمئے کلّی پلانئے بهرے و چه اشیا مکسد اش اِنت که دێم په اێرانئے بُنجاهی، شۆونیستی و نژاد پرستێن هکومتئے کلّی مکسدانی پیلئو بئیگا بلۆچستانئے راجمانی جۆڑشت بپرشیت، بلۆچ راجئے مردم یک کرّ و گستا  ببنت، لڈّگا هُجّ ببنت، اشانی گزرانکی راه و در بند ببنت و نێٹ بلۆچستانئے مُچّی و جمیتئے درۆشم بدل ببیت و چه بلۆچستانئے ربێدگی، راجی و راجمانی یونیتا چیزّے پشت مکپیت.

بزان هما دۆد و  ربێدگی یونیت که هزاران سال پێسر بلۆچستانئے مردمانی تاریهی سرزمینا جۆڑ بوتگ. بلۆچ راجئے مردم در چه هر وڑێن سرڈگاری، سیاسی، ملکی یا استانی بهرشتێا اے سرزمینا وتی ڈێه و مادرِ وتنَ زاننت. همے درگتا که بلۆچستانئے زرباری هند و دمگان بلۆچ آپا بکّ ورگا اَتنت چه سرکارئے نێمگا هچّ پئیمێن کمکّ و مدتے گندگَ نبوت. سپاهئے مردم و امنیتی واکانی مردمان هۆٹانی پێتی بڈّا اَت و گۆن گاڑی و کائکان هار و هیرّۆپئے آماچێن دمگانَ شتنت تانکه په وتی پێش دارگی و نُمائشی گچێنکاریا هۆٹ مُچّ بکننت. تننتا انچێن نگێگ و نازرکێن جاورێا رجیما هار و هیرّۆپئے آماچێن مردمانی جاندراهیئے هئیال گوَر نه‌اَت و تهنا وتی پێش دارگی سیاستانی پوره کنگئے رندا اَت.

وانگ و زانگئے پڑا پرکاری و مئیاری بِن‌اَڈالانی نبئیگ

بلۆچ راجئے چُکّ وتی ماتی زبانا وانگا و تنتنا چه ماتی زبانئے وانگ و در برگا وانگجاهانی تها زبهر اَنت. اێرانا بلۆچستانئے هئوار ترّێنگا و پد بلۆچ امنیتی هترێئے هسابا چارگ بوتگ. اے سیاست و زۆرانسرێن همدرۆشمێنگئے سیاستئے آسر اِش اَت که ابێد چه شهران و شهرانی هما جاگهان که اۆدا مردمانی مُچّی باز اَت وانگی وسائل و آسراتے مردمان دئیگَ نبوت. شهرانی تها هم بازێن آسراتے دئیگ نبوتگ‌اَت. چه بلۆچستانئے هئوار کنگا 30 سالا گێش گوَستگ‌اَت بله کمّێن مردمے آ هم په همے مکسدا که اداری پرمانان سرپد ببنت و کسانێن کارزندان گلاێش ببنت چه وانگ و زانگا تان ششمی کلاسا بهرمند بوتنت.  سئے دهکا گێش گوَستگ‌اَت بله مزندربرجاهی وانندهانی اَدَد چه یک دستێئے لنکُکانی اَدَدا کمتر اَت. بلۆچ وانندهانی تها هما مردم که گۆن امنیتی واکان همکاریا نبوتگ‌اَتنت یا کُشگَ بوتنت یا که درانڈێه کنگ و اێلان نبوتگێن نزربندیان زندشَ گوازێنت. هکومتی زۆر و زرابانی سئوبا بلۆچ وانندهانی ائولی رمبئے گێشترێن مردمان ترجیه دات که بلۆچستانا پر مترّنت. وانگجاهانی جاورهال تنتنا شهرانی تها هراب اَت و مئیارئے ردا نه‌اَت. هما هند و دمگان که اۆدا وانگ هست‌اَت همینچک که اے چه شهرا دورترَ بوتنت گل و هشت و پێشّ و دازا اڈّ بوتگێن کلاس گێشتر زاهرَ بوتنت و یک وانێنۆکێا 6 کلاسئے چکّانَ وانێنت. پهلئویئے دئورانا وانگجاهان بلۆچی گُدانی گورا کنگ و بلۆچی زبانا هبر کنگ مکن بوتگ.

رجیمئے بدل بئیگا پد نه تهنا هشتی – گلی و پیشّ و دازئے وانگجاه هلاس کنگ نبوتنت، گێش کنگ بوتنت. بلۆچستانئے جتا جتاێن هند و دمگان بازێن نۆدربرے هست که انچێن گئیر مئیاری و نااێمنێن وانگجاهان گرمی و سارتیانی وهدان وانگا اَنت و برے برے گۆن لهتێن هتران دێم په دێمَ بنت. په درور نۆکجۆ نامێن کلگێا وانگجاهئے وانێنۆک همید رزا گنگوزهی بێران بوت. آ لهتێن نۆدربرانی جانئے رکّێنگا بیت که دیوالێئے کپگئے سئوبا هترئے آماچ بوتگ‌اَنت و همے درگتا دیوال آییئے جندئے سرا کپیت و بێرانَ بیت.

دومی اڑ و جنجال اِش اِنت که گئیر شهری هند و دمگان وانگجاها چه لۆگان دور اَنت و راها بوتَ کنت که نۆدربر گۆن لهتێن هتران دچار بکپنت. اے هند و دمگان نۆدربر تۆسێنۆکێن گرمی و سارتیانی تها هُجّ اَنت که دراجێن پند بجننت و تنتنا لهتێن هند و دمگان هُجّ اَنت که سادانی وسیلها چه کئوران بگوَزنت. بلۆچستانئے انچێن هند و دمگان وانگ گرانێن و دم برۆکێن کارے و اے سئوبَ بیت که بازێن نۆدربرے چه اشیئے هئیرا بگوَزنت  و وانگا یله بکننت. ماتی زبانا نئوانێنگ سئوب بوتگ که بازێن نۆدربرے سبجکتان که پارسی زبانا اَنت سرپد مبنت و بازێن وهدان وتی گالوارئے سئوبا گۆن وانێنۆک و گئیر بلۆچێن نۆدربرانی مسکرا و کلاگ گرگان دچارَ کپنت. مان وانگجاهان ابێد چه پهلئویئے دئورئے برجاه بوتگێن پرکاریان نۆدربر سیستماتیکێن مهزبی پرکاریانی آماچ اَنت. گۆن اسلامی راجمستریئے آیگ و برجاه بئیگا بلۆچ نۆدربرانی پگرشۆدی گێش بئیان بوت و چه اشیا مکسد گێشاگێش مردمانی شیهه کنگ و زۆرانسرێن همدرۆشمێنگئے سیاستئے دێمبری اَت و اشیئے سئوبا بازێنے په وانگئے یله کنگا هُجّ بوتنت. بلۆچ مردمانی هشتاد درسد نێزگار و گریب اَنت، بێرۆزگاری سکّ باز اِنت و اشیئے بُنی سئوب بلۆچستانا سنئتی و گزرانکی بُن‌اڈالانی نبئیگ اِنت، کارزند گئیر هندی مردمان دئیگَ بنت و چه اشیا مکسد اشانی سکێن دئیگ اِنت که بلۆچستانا نندۆک ببنت و اے پئیما بلۆچستانئے مُچّیئے درۆشم بدل ببیت. اے سجّهێن سئوب بوتگ‌اَنت که بلۆچان وتی بانداتئے سرا اُمێتے مبیت و اشان الکاپێن کارے که اشانی مزندربرجاهی وانگئے لاهک ببیت مرسیت- مزندربرجاهی وانگئے هرچ و درچ سکّ باز اَنت. گڑا آ وانگئے جاها په وتی گزرانا کازب و هترناکێن کاران چۆ که ٹیلکشّیا گلاێشَ بنت که هترناکێن کارے و هر سالا دهانی هسابا مردم اے راها کُشگَ بنت. دگه یکّے گئیر بلۆچێن وانێنۆکانی مسله اِنت. پێسرا بلوچستانا وانگئے بنداتی سالان چُکّان نمبرئے دئیگ آم بوتگ و ابێد چه اشیا که وانێنۆکان شرّیئے سرا چُکّانَ نئوانێنت هما نۆدربران کبولیئے نمبرشَ دات که وانگا سکّ نزۆر اَتنت و نباید اِنت دێمئے سالا برزترێن کلاسا بشتێننت. چه اشیا اے وانێنۆکانی مکسد اِش اَت که بنداتی وانگا و رند یا چه اشیئے سرجم بئیگا پێسر برزترێن کلاسان سبجکتان سرپد مبنت و نێٹ په وانگئے یله کنگا هُجّ ببنت.

گئیر کانونی کۆش

گئیر کانونی کۆش بلۆچستانا گێش بئیان بوتگ و بلۆچ کۆدکانی کۆش، بلۆچ ٹێلکشّانی کۆش جتا جتاێن امرئے، و بلۆچ ائتراز کنۆکانی کۆش مان بلۆچستان رجیمئے پجّارئے بهرێئے تها بدل بوتگ. املی هسابا بلۆچانی جانی اێمنی مان لۆگان، دگّان، راهان، کارئے جاگهان و دگه هر جاهێا چه رجیمئے پلیس و امنیتی واکانی نێمگا هترا کپتگ. گئیر کانونی کۆش و گئیر کزایی کۆش اێرانا هاکمانی سیاستئے بهرے بوتگ و چه اشیا مکسد بلۆچانی چُکچێن کنگ و نسل کۆشی بوتگ و تان اے وهدی اێران اسلامی راجمستریا هچکس اے کُشتارانی بابتا و بلۆچستانا انسانیتئے هلاپا جنایتئے بارئوا جوابدار نبوتگ.

سپاهئے بازێن پئوجی اُرد و چێرێن بندن مان بلۆچستانئے آپان اڈ کنگ بوتگ‌ و چه اشیا مکسد پرگنگا و دنیائے آ دگه جاگهان نشهئے مئواد و سلاهئے تجارت اِنت. پمێشکا که بلۆچستان استراتجیکێن جاهے پلیس، سپاه و اینتلیجنسئے مردمان په اشیا که بلۆچستانئے مردمان گر و دار و سرکوب بکننت کۆش و کُشتارئے مۆکلّ هست. مرسادئے یک کمانڈریا که آییا گۆن اتّلائات رۆتاکا گلگدارے بوتگ گوشتگی: «مارا انچێن پرمانے دئیگ نبوتگ که سلاهبندێن مردمان دزگیر بکنێن و هکومتئے هئواله بکنێن، مارا گوَشگ بوتگ که هرجاه که اشان دزگیرَ کنێن همۆدا بکُشێن.» اشیئے گوَشگ الّمی اِنت که سال 2023آ اێرانئے نزامی و امنیتی مردمان هشتاد مردم کُشتگ و 40 مردم ٹپّیگ کرتگ. مان سال 1403آ که انّون اشیئے چارمی ماه اِنت تان اے وهدی اِشان پنجاه و چار مردم کُشتگ.

بلۆچستانا مردمانی بێکساسێن پاهۆ دئیگ

وتی مُچّی  و جمیتئے  ردا دنیائے سجّهێن ملکانی تها اێرانا گێشترێن پاهۆ دئیگَ بنت. اێرانا و سجّهێن دنیایا مُچّیئے هسابا گێشترێن پاهۆ بلۆچ راجئے مردمانا دئیگ بوتگ. بلۆچ جتا جتاێن دلیلانی سرا و بازێن وهدا بے هچّ دلیلێا دزگیر کنگَ بنت و نامربوتێن جرمانی بهتامئے سرا پاهۆ دئیگَ بنت. تنتنا لهتێن جرمانی سرا پاهۆ دئیگَ بنت که اێران اسلامی راجمستریئے کانونان اشان پاهۆئے سزا نێست. بلۆچ بندیگانی کۆش رجیمئے کلّی سیاستئے سرا و سیستماتیکێن نسل کۆشیئے دێما برگئے واستا اِنت و اشیئے هدارکی مکسد مردمانی دلا ترس و هئوپئے دئور دئیگ اِنت. هسن رئوهانیئے دئورانا راجمسترئے کمک‌کار شهیندهت مئولاوردیا وتی یک ترانێا که اسفند ماه 1394 شمسیا کرتگ‌اَت گوَشت که سیستان و بلۆچستانا یک کلّگے هست که اشیئے سجّهێن مردێن زهگ پاهۆ دئیگ بوتگ‌اَنت. اے هبر وت یک سبوتے که پێشَ داریت بلۆچستانا بلۆچ راجئے مردم سیستماتیکێن وڑێا پاهۆ دئیگَ بنت. سال 2023آ بلۆچ راجئے یکسد و هشتاد و چار مردم پاهۆ دئیگ بوتگ‌. اێرانا هر سالا چه 30 درسدا گێش پاهۆ داتگێن مردم بلۆچ اَنت. میان‌اُستمانی لسّ پهلّیئے گلّ وتی 2023ئے سالینهێن اهوالا که پاهۆئے سزائے بارئوا اِنت اێرانئے بهرا گوَشیت: «اێرانا منسبداران پاهۆئے سزائے کار بندگ گێش کنان کرت تانکه مردمانی دلا ترس و هئوپ دئور بدئینت و وتی واک و کدرتا مهر بدارنت. اشان سجّهێن ملکئے تها مردم پاهۆ داتنت. کمّاکمّ 853 مردم پاهۆ دئیگ بوتنت. اے اَدد پێشَ داریت که 2022ئے نسبتا که 576 مردم پاهۆ دئیگ بوت 48 درسد گێشتر مردم پاهۆ دئیگ بوتگ. اے پاهۆئے سزایان بێتناسبێن وڑێا بلۆچ کئومی اکلّیت تاوان داتگ که پاهۆئے درج بوتگێن سزایانی تها 20 درسد چه اے کئومئے مردمان اَنت. بلّ ترے کمّ و گێش اێرانئے مُچّیئے 5 درسد بلۆچ اَنت. کمّاکمّ 24 جنێن و 5 انچێن مردم که جرمئے وهدا کۆدک بوتگ‌اَنت پاهۆ دئیگ بوتنت. اێرانا کمّاکمّ 545 مردم  گئیر کانونی هسابا و هما جرمانی سرا پاهۆ دئیگ بوتنت که میان‌اُستمانی کانونانی ردا نباید اِنت په آیان پاهۆئے سزا بُرّگ ببیت چۆ که نشهئے مئواد، دُزّی و چاریگیا گۆن بندۆکێن جرمان. نشهئے مئوادان گۆن بندۆکێن پاهۆئے سزا گێش بوتگ و 2023ئے درج بوتگێن پاهۆانی تها 56 درسد گۆن نشهئے مئوادانی جرما بندۆک اِنت و پێشَ داریت که 2022ئے نسبتا که درج بوتگێن آمار  255 اِنت 89 درسد گێش بوتگ. اے یک هکیکتے که دنیائے تها پاهۆ داتگێن مردمانی نیاما گێشتر بلۆچ اَنت که اێرانا پاهۆ دئیگ بوتگ‌اَنت. پاهۆئے اے سزا یک شۆونیستی و مهزبی-پرکهی رجیمێا داتگ‌اَنت و چه اشان اشیئے مکسد اے بوتگ که کهۆلان نزۆر بکنت، کهۆلئے جۆڑشتا بپرۆشیت و بلۆچستانئے راجمانی جۆڑشتا بدل بکنت.

رجیمئے گُڈّی مکسد اِش اِنت که بلۆچستانا بهر و بانگ و کستر بکنت و بلۆچ راجا وتی جندئے سرزمنیئے تها اکلّیتے جۆڑ بکنت. بلۆچ بندیگانی پاهۆ دئیگ سیستماتیکێن وڑێا دائما بئیگا اِنت و بازێن بلۆچے پاهۆ دئیگَ بیت و باید اِنت رُمئے میان‌اُستمانی اهد بند 7، بهرانک A  و Bئے ردا انچێن گامگێج انسانیتئے هلاپا جنایتئے هسابا چارگ ببنت.

 

بلۆچ اُستمانا یک اکلّیتے جۆڑ کنگئے واستا بلۆچستانئے بهر و بانگ

چه هما رۆچان که بلۆچستانئے ملوک تائپهی وتواکێن یونیتانی سرکوب کنگئے پرۆسها مان رۆدبار، سیستان، مکّران  و سرهدّا بلۆچستانئے رۆکپتی بهر اێرانئے هاکا هئوار بوت بلۆچستانئے سرڈگارئے لهتێن بهران چه بلۆچستانا جتا کنگ و بلۆچستانئے همساهگێن اُستانان هئوار کنگ اێرانئے کلّی سیستمئے بهرے بوتگ. هیومن رایتس واچا گوَشتگ: «هما هند و دمگ که بلۆچ اۆدا نندۆک اَنت، آ سیستماتیکێن وڑێا جتا جتاێن سرکارانی دستا یک وڑے بهر و بانگ کنگ بوتگ‌اَنت که بلۆچانی هلاپا بێتناسبێن مُچّی و جمیتے جۆڑ کنگ ببیت. مدیریتی و سیاسی بُنجاه انچێن وڑێا اڈّ کنگ بوتگ‌اَنت که بلۆچ یک استانێئے تها گێشترێنی مبنت و اے هندی نُمائندهانی گچێن کنگئے دێما بگیپت. اے هند و دمگان گئیر بلۆچ مردمانی آیگ و نندۆک بئیگ تان هما هدّ و کساسا سکێن دئیگَ بوت که کمّ و گێش دُزّاپئے مچّیئے 40 درسد گئیر بلۆچێن مهاجر اَتنت.» دێمترا مان اے اهوالا گێش کنگ و گوَشگَ بیت که «چه 1990ئے دهکئے میانی سالانی بُنگێجا سیستماتیکێن پلانے منسبدارانی دستا اجرا بئیگا اِنت که لۆٹیت مُچّیئے تناسبا لهتێن شهرانی تها چۆ که دُزّاپ، پهره، چهبار و واشا بدل بکنت.»

اشیا ابێد اێرانئے سرکار وتی آ دگه سرکوبی سیاستانی کرّا، بلۆچستانا، گریب و نێزگارانی لۆگانی کرۆجگ و اشانی لڈّاێنگ و جاگهئے بدل کناێنگا گلاێش بوتگ‌اَنت. چه اشیا مکسد اے بوتگ که شرّێن زمینان گئیر بلۆچێن آپیسران هاس هما امنیتی واکانی مردمان بدنت که بلۆچستانا دێم دئیگ بوتگ‌اَنت.

سرکارئے سیاست اِش اِنت که په شیهه و گئیر بلۆچێن مردمان کسب و کارئے و ارزانێن زمێنئے گرگئے امکانا بجۆڑێنیت.

شئوربندیئے سرا چه سرکارئے نێمگا سلبِ مالکیت و بلۆچ راجئے مردمانی زمین و لۆگانی کبزه کنگ، رمئے میان‌اُستمانی کئیپری هکدیوانئے بُنرهبند بند 6 چێربند ج‌ئے درورے و چه اشیا مکسد بلۆچ اُستمانئے نسل کۆشی اِنت. بند 6 چێربند ج‌ئے تها چۆ آتکگ: «شئوربندیئے ردا و پزانت په یک رمب یا ٹۆلیێا زندئے گرانێن جاورهالێئے جۆڑێنگ په همے مکسدا که آ رمب یا ٹۆلیا سرجما یا آییئے بهرێا گار و گمسار بکننت؛ بزان دێمئے آیۆکێن هر املے که اشیئے مکسد  اش ببیت که یک راجی، کئومی، نژادی یا مهزبی ٹۆلیێا سرجما یا آییئے بهرێا گار بکننت نسل کۆشیئے درورے هساب آرگَ بیت:

الپ. آ رمب یا ٹۆلیئے باسک یا مردمانی کُشگ

ب. آ رمب یا ٹۆلیئے باسک یا مردمان گرانێن جسمی یا دماگی تاوان دئیگ

پ. شئوربندیئے سرا و په زانت په یک رمب یا ٹۆلیێا زندئے گرانێن جاورهالێئے جۆڑێنگ په همے مکسدا که آ رمب یا ٹۆلیا سرجما یا آییئے بهرێا گار و گمسار بکننت

ت. آ رمب یا ٹۆلیئے تها چکّ و بر کنگئے دێمگریئے واستا لهتێن کارانی زۆر کنگ نسل کۆشی گامگێجئے هسابا چارگَ بیت.

 

بلۆچستانئے لیلام و نۆک استئماری سیاست

بلۆچستان چین و اێرانئے 25 سالی منّگنامهئے پدا چه نۆک استئماری سیاستئے شکلێا گوَزیت که اشیئے مکسد بلۆچ اُستمانئے سرجمێن وتمستریئے پچ گرگ، چه بلۆچان سلبِ مالکیت، مُچّی یا جمیتئے تها دزمانگێجی و مزنێن کچّێا بلۆچ مردمانی کۆش دێم په بلۆچستانئے دمُگرافیئے بدلێنگا اِنت. اێرانئے سرکار په زرّئے کٹّگ و چه میان‌اُستمانی پابندیانی رکّگا بلۆچستان لیلام کرتگ. چین و اێرانئے 25 سالی منّگنامها ابێد اێرانا مان 24 اردیبهشتا گۆن هندستانا منّگنامهے دزنام جت که اشیئے ردا چهبارئے بندنئے نزارت و اداره کنگئے اهتیار ده سالئے کساسا هندستانا دئیگ بوتگ و اے منّگنامه وتاوت نۆک بوتَ کنت. اے انچێن جاورێا بئیگا اَنت که رجیما امریکهئے پابندی و تۆکی سلکاری و کرپشنئے سئوبا اێران و چینئے 25 سالی منّگنامهئے بنداتی بهر پیلئو کرت نکرت. وهدے ائوگانستانا گۆن کمال هانئے بندئے کار بندگا سیستانئے مردمانی سرا آپئے پابندی جتگ و هامونئے مزن‌گورم هشک بوتگ اێرانئے سرکار په وتی نزّیکێن مردمانی شکسی و ٹۆلیگی نپ و سیتّ و چه پابندیان رکّگا بلّ ترے کمّێن کساسێا مان بلۆچستانئے آپان دئیگری و آپراهی- ترانزیتی امکان په ائوگانستانا تئیار کرتگ‌اَنت بله چه تْران کنگئے راها په سیستانئے آپئے اڑ و جنجالا گیشّ و گیوارے نکرتگی. چه اشیا پدّرَ بیت که رجیم سیستانئے لهتێن مردمان که شیهه مهزب اَنت ائوزارئے هسابا وتی مکسدانی هاترا کارمرزَ کنت و گۆن اشان هچّ پئیمێن همدردیے نکنت و اشانی نێمگا وتی دلگۆشا گوَرَ نکنت. په ما بلۆچستانئے مردمان اے منّگنامهانی سرا امل کنگ یا نکنگا ڈنّ،‌ اے منّگنامهانی پرۆسه و گۆن هما شئوربندیا همگرنچ بئیگ اهم اِنت که رجیم «مکّرانئے تئیابدپانی دێمبریَ» گوَشیتی.

اے منّگنامهانی پرۆسها تهرانئے هاکمان بلۆچ اُستمانئے سرزمین لیلام کرتگ هالانکه بلۆچ اُستمانا اے منّگنامهانی ٹهێنگا هچّ پئیمێن کردے نبوتگ. اے هما استئماری سیاست و شۆندات اِنت که آلبرت میمی وتی کتاب «استئمار کنۆک و استئمار بئیۆکئے» تها اشیئے سرا هبر کرتگ و گوَشتگ که استئمار کنۆکا وتی کرّا اے هبر گیشّێنتگ که استئمار بئیۆک نابود و نزۆر اِنت و باید اِنت همایت کنگ ببیت. استئمار بئیۆکئے نپ اش اِنت که چه اموراتانی اداره کنگا یک کرّ کنگ ببیت و گرانێن و اهمێن اموراتانی اداره کنگئے اهتیار استئمار کنۆکان گۆن ببیت.

بلۆچ اُستمانا چه  آییئے مال و مڈّی و هستیانی واهندیا زبهر کنگ انچێن سیاستے که اشیا دپتری سرگوَستے هست و چه کاجارئے هاکمیتئے وهدا بلۆچستانئے سرزمینا بندات بوتگ. گوَستگێن سالان هاس چه دمُگرافیک بدلیئے سیاستئے ترندێن دێما رئوگئے راها وتارا پێشی داشتگ بزان هما سیاست که رئوهانیئے سرکارئے وهدا رسمی هسابا جار جنگ بوت و چه اشیا مکسد بلۆچستانئے زرئے کبزه کنگ و بلۆچ راجا وتی جندئے سرزمینئے سرا یک کرّ و گستا کنگ اِنت. بلۆچستانئے شهران هاس بندنی شهران چه مینابا بگر تانکه گوترا بلۆچانی بازێن لۆگ و ڈگارے امنیتی واکانی مردمانی دستا کبزه کنگ بوتگ و اشانی بدلا اے مردمان په نندگا ٹُکّرے ڈگار دئیگ نبوتگ.

20 پروری 2017آ  تجارتی- سنئتی آزاتێن دمگانی کارمسترا گوَشت که سرکارئے شئور اِش اِنت که مکرانئے تئیابدپانی مُچّیا سئے سری کساسا گێش بکنت. آییا گێش کرت و گوَشت: «بلۆچستانا اے توان هست که درستێن اے مهاجران وتی نێمگا بکشّیت.» چه اے کارا رجیمئے مولّ و مراد اِش اِنت که سپاه پازداران، پئوج و وتی بندۆکێن گل و هۆربندانی مردمان گێشترێن کساسا بلۆچستانا بیاریت و اے کار انّون هم بئیگا اِنت. بلۆچستانئے تئیابدپانی مُچّی و جمیتئے بدلێنگئے نۆک استئماری سیاست اێران و چینئے منّگنامهئے دزنام جنگا رند که 27 مارچ 2021 آ بوت گێشتر دێما شتگ. اێران و چینئے منّشتئے مزنێن بهرے بلۆچستانئے زر و جاشک و چهبارئے سرا اِنت. اے بابتا رئیسیئے سرکار چه رئوهانیئے سرکارا پێش کپت و جار جت که په اشیا که 20 ملیون مردم بلڈّیت و تئیابدپی دمگان هاس بلۆچستانئے تئیابدپان جهمنند ببیت چن و لانچَ کنت. ایرنا نیوزئے اهوالئے ردا روهُلّاه اکبریا وتی چهبارئے سپرا گوَشتگ که زرباری تئیابدپانی زر بُنیاتێن گزرانکئے ردا ملکئے 27 اُستانئے همگرنچ کنگئے پلان دێم په رهبرئے مولّ و مرادانی پیلئو بئیگا شرّێن گامے که آییا مکّرانئے تئیابدپانی دێمرئویئے بابتا هست. اے دێمرئویئے سرئتا دوسری تێزَ کنت. آییا گێش کرت و گوَشت: گۆن اے هبرئے درنزرداشتا که ملکئے گۆریچانی نێمگ  و زرباری نێمگا تئیابدپی پٹّیانی دراجی 5800 کیلومیتر اِنت و اشیئے 4800 کیلومیتر ملکئے زرباری نێمگا چه سیستان و بلۆچستانا بگر تان بوشهرا اِنت، اے وت هدایی بێدرورێن دادے و ملکئے دێمرئویئے بابتا اشیا مزنێن کردے بوتَ کنت.

اے پلانئے رِدا بلۆچستانئے تئیابدپانی لهتێن بهر اێرانئے بُنجاهی اُستانان دئیگَ  بنت و بلۆچستانئے مردم چه اے هند و دمگانی اداره کنگا هم زبهر کنگَ بنت. اے اهوالَ گوَشیت که راه و شهرسازیئے وزیرئے هاسێن کمک‌کارا درّاێنتگ که نۆکێن شهر و شهرُکان هاس مان تئیابدپی پٹّیان انرجی، آپی سهدار، کشت و کشار، هند و دمگئے هاسێن نیبگ، الم، تکنۆلُجی و لُجستیکئے بابتا دراج مدّتێن شئوربندی بوتگ و گۆن اشانی سرجم بئیگا هنکێنی هسابا مزنێن بدلیے گندێن.

بلۆچستانئے رۆکپتی بهرئے بازێن هند و دمگێا بلۆچئے پجّار تێزیا گار بئیگا اِنت. چه آ دگه هند و دمگان لهتێن هند و دمگ گێشتر اێرانئے سرکارئے جمیتی و هئوار ترّێنی شۆنداتانی اسر آماچ بوتگ‌اَنت چۆ که بندر ابّاس، کرمانئے لهتێن شهر و سیستان که پێسرا بلۆچ اۆدا جهمنند بوتگ‌اَنت. نون درستێن اے هند و دمگان بلۆچ اکلّیت جۆڑ بئیگا انت. اشانی تها دُزّاپ هم هئوار اِنت. نسل کۆشیئے منّشتئے و همے پئیما رُمئے منّشتئے ردا که انسانیتئے هلاپا جنایتا شاملَ بیت رجیمئے اے سیاست هم نسل کۆشی و انسانیتئے هلاپا جنایتئے بهرے هساب آرگَ بیت. بلّ ترے اێرانئے رجیم چه هما سرکاران یکّے که نژادی پرکاریئے گار کنگئے میان‌اُستمانی منّشتی دزنام جتگ بله بازێن سبوتے هست که اشیا پێشَ دارنت که اێرانئے سرکاری منسبداران چه بلۆچ اُستمانا زۆرانسرێن سلبِ مالکیتئے سیاست دێما برتگ. هَندی مردمان چه آیانی هنکێنان لڈّێنگ و دگه هند و دمگان جهمنند کناێنگ و اشیئے همراهیا سرکارئے گئیر بلۆچێن نزّیکێن مردمان بلۆچانی کبزه بوتگێن جاگهان جهمنند کناێنگئے واستا گامگێج گۆن امنیتی واکانی زۆراکێن واکئے کمکّا ممکن بوتگ.

تهر تهرێن درستێن اے زلم و ستم پمێشکا بئیگا اَنت که بلۆچستانئے راجمانی جۆڑشتا بپرۆشنت و بلۆچستانئے راجی و ربێدگی یونیتا گار بکننت. رجیمئے شۆونیستی سیاست سئوب بوتگ که بلۆچستانا دو جتاێن وڑا جهد دێما برئونت بزان مدنی گهگیری و سلاهبندێن وڑا. دُزّاپئے پُرهۆنێن جمه مزنێن اتّپاکے اَت تانکه مئولئوی ابدُلهمید مئیدانا بیئیت و پُرواکێن وڑێا «جنێن، زند، آجوییئے» زرمبشتئے بهرے ببیت و همے پئیما چه پرکاریئے هلاپئے زرمبشتئے نێمگا هبر بکنت و نزّیکّ دو سالئے کساسا ائترازی جمهانی زهرشانیان دێما ببارت. مدنی جهدانی سرکوب و ملکئے آ دگه هند و دمگان اشانی هلاس بئیگ سئوبَ بیت که آیۆکێن وھدان بلۆچستان و ایرانئے آ دگه هند و دمگان سلاھبندێن جنز گێشا چه گێش پێدا ببنت. اسلامی راجمستریئے زۆراکی و ترندێن سرکوبئے آسر هزاران شهید، مازور، بندیجاه و گئیرکانونی کۆش اِنت و اے سئوب بوتگ‌اَنت که مردمانی نزّا ابێد چه رئواێن جنگا دگه راه و درے مبیت. رجیمَ لۆٹیت که مدنی گهگیریا سلاهبندێن گهگیریئے تها بدل بکنت تانکه نزامی و جنگی هسابا اشیا سرکوب بکنت و په رجیمئے اے پلان و شئوربندیئے دێمگریا اێوکێن راه باز راجێن اێرانا دمُکراسی و راجی و مردمی وتمسریئے سرا دمُکراتیک رمب و سیاسی مردمانی تپاکی، پُرواک بئیگ و هۆربست اِنت.

بلۆچستان اُستمانئے گل پُرکارێن وڑێا گۆن همپگر و هم هئیالێن سیاسی رمبان و مشترک و پجّیگێن مکسدانی سرا اێران پدرالئے راجانی کانگرسا  و په آزاتی و برابریا همک گیرێن همپتّیئے واستا جهد کنگا اِنت و همے کۆشستا اِنت که په اسلامی راجمستریئے سرگوَز کنگا دمُکراتیکێن سیاسی رمب و مردمانی ٹوهترێن سنّتے جۆڑ کنگ ببیت. «جنێن، زند، آجوییئے» زرمبشتا پێش داشت که بلۆچستانئے راجمانا راجی برابریئے ردا مهزبی آزاتی، جنسی و جنسیتی هکّ، مردمانی وتمستری و اێمنێن همزندیئے سرا بلۆچستان اُستمان گلئے و بلۆچستانئے دمُکراتیک مردمانی هئیال و نزریات دێما رئوان اَنت. اے بلۆچستان استمانئے گلئے مزنێن سۆبے. بلۆچستان اُستمانئے گلئے و لیبرال و سکولارێن سیاسی رمب و مردمانی زمّه اِش اِنت که لیبرال، دمُکراتیک و انسانی لێکه گێشا چه گێش برجاه کنگ ببنت. بلۆچستان اُستمانئے گل همک گێر، راجی و مردمی گلێئے هسابا په بلۆچستانئے راجی و ربێدگی یونیتئے برجاه دارگ و په اشیا که بلۆچستانئے اُستمان وتی راجمستریا سر ببیت پنچمی کانگرسا و رند وتی مبارزاتی جهد گۆن شرترێن رد و بند و هۆربستێا گێش کنان کرتگ و دێما رئوان اِنت.

 

راجی سیمسرانی بدلێنگئے واستا جنێنانی سرا زلم و تجاوز

رند چه اشیا که برتانیها بلۆچستان گپت بلۆچستانئے بهر کنگئے کارێچ برتانیهئے استراتجیکێن مکسدانی سرا بندات بوت. په اشیا که بلوچستان پارسئے (اێران) نپئے سرا بهر کنگ ببیت برتانیها جتا جتاێن دلیل هست‌اَت. اشانی تها اهم‌ترێن دلگاهی آسیائے استراتجیکێن بدلی اَتنت؛ روسا مان سال 1860آ مروْ گپت و وتی ملکئے بهرے کرت. سال 1866آ بُهارایی گپت و روسئے ملکا هئوار کرت و سال 1869آ سمرکند هم گرگ بوت و روسئے اێردست بوت. اے دلگاهی آسیایا په برتانیهئے سیتّ و نپان ڈاه دئیۆکێن هبرے اَت و برتانیه هجّ بوت که ائوگانستان و پارسئے دو سرکارا روس و گرمێن آپانی نیامئے هائلێن پرگنگانی هسابا تاکَتور بکنت. پمێشکا برتانیها رۆکپتی بلۆچستانئے سرا اێرانئے ادّیا منّت تانکه پارسئے ملک روسئے دێما هائلێن پرگنگئے هسابا تاکتور ببیت. جنرل گُلد اسمیتَ گوَشیت که گۆریچانی نێمگا پارسئے مزنێن بهرے باهێنگ بوتگ‌ و روسا هئوار کنگ بوتگ‌ و رۆکپتی نێمگا اشیئے سیمسر اُسمانی امپراتوریئے دیوالا رستگ و سر بوتگ‌اَتنت و ائوگانستانا برتانیها آ مهدود کرتگ. گڑا زمینی دێمرئویئے اێوکێن راه رۆکپتی بلۆچستانا اِنت. بلۆچستان ٹکّ و کبیلهانی سردار و بازێن هاکمانی تۆکی جێڑهانی سئوبا په پارسئے ملکا شرّێن دپارے اَت. بلۆچستانا کاجارئے هاکمیتئے برجاه کنگئے واستا برتانیها کارجارئے ارش برگانی وهدا کاجار کمکّ کرت. ستمبر 1871آ گلد اسمیتا رسمی هسابا بلۆچستان و بلۆچستانئے رۆکپتی نێمگئے سیمسر منّت و چه آ وهدی اے سیمسر گلد اسمیتئے نامئے سرا زانگَ بیت. چه آ وهدا و رند اَت که برتانیهئے لبزبلدا رۆکپتی بلۆچستانئے نام بدل بوت و پارسئے بلۆچستان نامێنگ بوت. چه اے منّشتا و رند که اشیئے آسر بلۆچستانئے بهر کنگ اَت جنرل گلد اسمیتا مان 9 نئومبر 1887آ برتانیهئے درملکی اموراتانی کارگلئے سرا که هندستانا اَت کاگدے نبشت و گوَشت: «آ که آزات بئیگئے واک و توانش هست آزاتَ بنت و اگن یک رمبێا آزات بئیگئے واک و توان مبیت گڑا آ په همساهگان منسپانهێن دپارے.» دگه یک دلیلے که برتانیها بلۆچستانئے سرا کاجارئے هاکمیت منّت برتانیهئے ترس اَت که بلۆچستانئے رۆکپتی نێمگئے کبائلی سرکشّی بلۆچستانئے رۆدراتکی نێمگا مئیاینت. لرد کرزنا مان سال 1892آ نبشته کرت که برتانیهئے منّگا ابێد بلۆچستان پارسئے بهرے نبوت.

روس زانتکار پیکولین که رۆکپتی بلۆچستانئے بارئوا پٹّ و پۆلی کرتگ نبشتهَ کنت: «بلۆچ ٹکّ اے گئیر فِتری بهر و بانگ و کبزه گیریئے هلاپا که اێرانئے دستا بوت پاد آتکنت.» بلۆچستانئے جتا جتاێن هند و دمگان مردمان جاه جنت و کاجارئے هکومتا ترندێن وڑێا سرکوب کرتنت. مکّرانا هاس بمپورا، و سیستانا مزنێن کساسێا مردم کُشگ بوتنت. همینچک مردم کُشگ بوت که بلۆچے سیستان پشت نکپت که ڈگارانی سرا کار بکنت. کاجارئے هکومت گۆن سئیم امیر الم هانئے همکاریا بازێن مهاجرے چه کائنئے هند و دمگان نسر آبادا (زابل) آورت و چه اشیا سیستانئے مردم ناراز بوتنت. په اے هند و دمگئے پارسی سازیا اے ائولی گامگێج اَت و اشیئے یک بهرے اش اَت که مهاجران زمین دئیگ بوت. بلۆچ ٹکّ نزۆر بوتگ‌اَتنت و الما په دمگئے اێمنیئے برجاه دارگا و بلۆچ رهشۆنانی وشّان کنگا گۆن اشان سانگ و بندی بندات کرت.

اێرانئے هکومتئے دستا مزنێن کساسێا بلۆچ مردمانی کۆش و انچش هم  بلۆچستانئے هکومتئے نزۆری سئوب بوتنت که سیستانئے بلۆچ سردارانی گێشترێن بهر ائوگانستانا پناه بزورنت. چه آ وهدا و رند سیستانئے دو بهر ائوگانستانئے بهرے جۆڑ بوتنت که انّوگێن نێمرۆز و فراه، هلمند، و کندهارئے لهتێن بهر هئوار اَنت. تۆپهانهئے امیر هبیبلّا هانئے سرۆکیا و رندا ابراهێمئے سرپرستیا کاجارئے لشکرا مزنێن ارشے کرت و بازێن مردمے کُشتی. کاجارا بلۆچستانئے هستی و دئولت آوار جت و بلۆچستانا مزنێن کۆشے اشیئے دستا بوت. چه آ وهدا بگر تانکه رزا شاه پهلئویئے دئورئے بنداتا بلۆچستانا کاجارئے هلاپا لهتێن جنگ چست بوت و اشانی سئوبا بلۆچستانئے لهتێن بهر آزات کنگ بوتنت بله رزا شاه پهلئویئے لشکرا بلۆچستانئے سرا ارش کرت، بلۆچان پرۆش وارت و دۆست مهمد هان دزگیر کنگ بوت و نێٹ سرجمێن رۆکپتی بلۆچستان اێرانئے بهرے جۆڑ کنگ بوت. بلۆچستانا رزا شاهئے لشکرئے ارش گۆن برتانیهئے هکومتئے همکاریا بوتگ. بلۆچ هاکمانی لشکر و هما بلۆچ مردم که په وتی ملکئے آزاتیا جنگا اَتنت، آ یکّێن وهدا گۆن برتانیهئے لشکرا و گۆن رزا شاه پهلئویئے لشکرا بلۆچستانئے جتا جتاێن بهران بزان رۆدبار، کهنۆج، سرهدّ، سیستان و بلۆچستانئے گۆریچانی و زرباری هند و دمگان جنگا اَتنت. واجه رزا دانشور بلۆچستانئے اے دئورها چۆ گوَشیت: «کاجارئے دئورهئے دپتر بلۆچئے گمنامه اِنت. بلۆچانی دائمێن دژمن ڈکّال و زمینئے بهیلی اِنت. تپاکێن کارجارانی زمانگ آهری زربت اِنت. آ که پشتَ کپیت، هما جۆنانی پئیما اِنت که رۆچئے دێما تچک بوتگ و اگن اشیا کسانێن سُرگے هست تئیی هئیالا انچێن جسمێئے آهری سُرشت اَنت که لۆٹیت وتا چه مرکا برکّێنیت. ائولا آییئے پاد اَت که چه ادا دورێن راهێا لنگ جنگ و رئوان بئیگئے وهدا کپت.»

کرمانئے دپترئے کتابا که اهمد الی هان وزیریا نبشتگ و باستانی پاریزیا پرناستگ و تهشیه نبیسی کرتگ و المی شنگکارا چاپ و شنگ کرتگ چۆ آتکگ: «بلۆچستانئے گێشترێن هند و دمگ، بم، نرماشیر و رۆدباری وئیرندان کرت. آ ٹکّانی هزار مردمی آوار جت و کُشت، هزارانی کساسا جنێن و مردێنی کُشت، اشیئے کئیپیت اجیب اِنت، کئولِ رئوزَتُسّپایا آییئے سپاهیگان لۆٹتگ که بلوچئے ناموسئے نێمگا دستدراجی بکنت و تجاوز… تۆپهانهئے امیر پشت کپتگێنان سرجما بندیگَ کنت و سپاهیگانَ دنت و سپاهیگ واترّ بئیگئے وهدا اشان شهرانی تها بها کننت. انچشَ بیت که اے دمگان بسّ لهتێن آجزێن کۆر پشتَ کپیت. تهرانئے دربار تۆپهانهئے امیرئے اے کارئے هترا سرپدَ بیت چێا که ترس همش اِنت که بلۆچستان یپّارگیا چه اێرانا جتا ببیت.»

بلۆچستانا تهرانئے هاکمانی لشکرکشیانی وهدا مدام جنێنانی نێمگا دستدراجی بوتگ و اے اێرانئے لشکریانی پجّارئے بهرے بوتگ. واجه باستانی پاریزی کتاب فرمانفرمای آلم تاکدێم 376آ نبشتگ که آ زمانگا په لشکرانی سرۆکان بلۆچانی نێمگا دستدراجی یک پهرے بوتگ. مهمد شاه کاجارئے زمانگا رند چه اشیا که کارجارئے هاکمان بلۆچستان گپت گۆن انگرێزئے همکاری و انگرێزئے سکێنئے سرا ابُلپتهان بلۆچستانئے هاکم جۆڑ بوت. باستانی پاریزی کتاب فرمانفرمای آلَما چه دزنبشتێن رسالهێا نکل کنت و گوَشیت:«ابُلپتهان په آ هند و دمگانی اێمن کنگا اۆدا شت و هما درگتا لۆٹتی که په زۆر گۆن بلۆچ جنێنێا وپت و واب بکنت. وهدے آ جنێنئے جۆد و سیاد و وارس آییئے دێما اۆشتنت، ابُلپتهانا جنێن و آییئے جۆد وتی چادرا لۆٹاێنتنت و آییئے هکمئے سرا مردێنئے سر بُرّگ بوت و سیه رۆچێن جنێنئے سینگئے سرا اێرکنگ بوت. انچێن جاورهالێا هما چادرئے تها گۆن جنێنا په زۆر وپت و وابی کرت.» بلۆچ جنێنێئے ازّت هراب بوتگ‌اَت و اشیئے سئوبا هسئین هان نارۆییا جاه جت و په کارجارئے جنگا و بلۆچستانئے آزات کناێنگا آشۆپے چست کرت و اشیئے رهشۆنی‌ای هم کرت. میان‌اُستمانی لسّ پهلّیئے کارزانت گیتا ساهگال بی بی سیئے گلگدارێا جنگئے تها جنێنانی بےازّت کنگ و آیانی سرا دستدراجیئے بارئوا گوَشیت که اگن چۆ هئیال بکنێن که انچێن دستدراجی و زۆراکی مال جنگی گوَشگَ بیت یا که جنسی اِرزا کنگئے واستا اِنت گڑا ما رد جتگ. گێشترێن وهدان کئومی جنگ و جێڑهانی درگتا وهدے ارش آرۆک دستدراجی و تجاوزَ کننت چه اے کارا اشانی مکسد راجمانی گر و دار  و سیمسرانی بدلێنگا دائمی کنگ اِنت.

انچێن سیاستێئے دێما برگا بلۆچستانئے سرا ارش آرۆک مُچّیئے درۆشمئے بدلێنگ و بلۆچستانئے بهر و بانگ کنگئے سیاستئے همراهیا بلۆچ جنێنانی سرا دستدراجی هم اشانی سیاستئے بهرے که زۆراکیئے بالادستیا جنێنانی سرا دستدراجی بوتگ و بوتگ. دێما دستدراجی و تجاوزئے لهتێن نمونهانَ کارێن که بلۆچستانا اێران اسلامی راجمستریئے وهدا بوتگ‌اَنت. اشیئے گوَشگ هم الّمی اِنت که اے دستدراجیانی سرا هچّ جنسی ارش آرۆکے  سزا دئیگ نبوتگ و اشانی سزا دئیگئے بدلا آماچێن مردمانی کهۆل و هاندان آزار دئیگ بوتگ‌اَنت یا اِش که زهرشانی کنۆک جنگی تیرانی نشانگ بوتگ و کُشگ بوتگ‌اَنت. یک درور و نمونهے دُزّاپئے پُرهۆنێن جُمه اِنت که 8 مهر 1401آ بوت.

سال 1381آ پلیسئے منسبدارێا کانونی اُمرا کسترێن جنێن‌چکّێئے سرا دستدراجی کرت و پێسریگێن مئوردانی پئیما  نه دزگیر آ بوت و نه جنێن چُکّئے کهۆلئے شکایتئے نێمگا دلگۆش گور کنگ بوت. کنرکئے مردمان اے تجاوزئے هاترا زهرشانی کرت و لهتێن زهرشانی کنۆک دزگیر کنگ بوت. نمیرانێن مهمد الی آبرئوان که چه زهرشانیانی برجم دارۆکان یکّے اَت دزگیر کنگ بوت و آزارپُجّاریانی چێرا کُشگ بوت. بله متجاوزێن پلیس منسبدارا وتی کارزندا دێمرئوی کرت و وشّ آپ و هئواێن شهرێا دێم دئیگ بوت. دگه یک مئوردے 16 مهر 1401آ بوت. کله گنجا پلیس اپسرێا بلۆچ جنێنێئے سرا دستدراجی کرت و لۆٹتی که زۆرئے سرا گۆن آییا وپت و واب بکنت. بله وهدے وتی کارا سۆبێن نبوت گۆن پلیسئے سلاها دگّئے سرا جنێنارا کُشتی. اشیا رند جنێنئے کهۆلارا پاتراپش دات و گوَشت که اگن آ شکایت بکننت دزگیر کنگ و آزار دئیگَ بنت. اے دستدراجی، زۆرزنائے کۆشست و جنێنئے کۆشئے بارئوا هچّ پئیمێن رسیدگیے نبوت. یک مئوردے که لسّ‌مهلوکئے گێشترێن دلگۆشی وتی نێمگا کرت چهبارئے پلیسئے مزنێن اپسرێئے دستدراجی اَت. آییا کسانێن جنێن‌چُکّێئے سرا دستدراجی کرت که په جست و پرسا پلیسئے کارگسا آرگ بوتگ‌اَت. بلّ ترے بلۆچ جنێن‌چُکّئے کهۆل پاتراپ دئیگ بوتگ‌اَتنت بله آیان اے جنایت پاشک کرت و سرجمێن بلۆچستانا زهرشانی بوت. اے زهرشانیان سدانی کساسا مردم کُشگ، ٹپّیگ و مازور بوتنت. بازێنے دزگیر کنگ بوتنت و آزارپُجّاریانی آماچ بوتنت. اے زهرشانیانی نامکپت‌ترێن دُزّاپ و واشئے پُرهۆنێن جُمهانیگ اَنت. جنێن‌چُکّئے کهۆل هکرسیئے لۆٹۆکَ بنت بله متجاوزئے دزگیر کنگئے بدلا پلیسئے مردم آییئے کهۆلا زۆر و زرابان مانَ بندنت و چه آیانَ لۆٹنت که اے بابتا هبر مکننت و چه وتی شکایتا سر بگوزنت بله کهۆل هکرسیئے سرا زۆرَ دنت. انچۆ که پێسرا گوَشگ بوت بلۆچ اُستمانئے جاورهال چه کاجارئے وهدا بگر تان انّوگێن وهدا بدل نبوتگ و بلۆچستانا انسانیتئے هلاپا جنایت و نسل کۆشی برجاه اِنت. کُشتار، تجاوز، استئمار، جهل جنگ، پرکاری و بلۆچ اُستمانئے لۆٹ په گهترێن زندمانێا که مان آییا مردمانی انسانی مڑاه پهازگ ببیت، اے سجّهێنان اسلامی راجمستریئے هاکمانئے سرا چۆنێن اسرے بیت؟ چه لیبرال دمُکراتیک و ترکّی پسندێن آپوزیشنا جُست اِش اِنت که آ اے ناهکّی، پرکاری و کشتارانی بارئوا چے کنگَ لۆٹنت. بلۆچ اُستمان گهترێن زندمانے لۆٹیت، وتی انسانی مڑاهئے پهازگا لۆٹیت و وتی ڈێها بزان بلۆچستانا وتی راجمستریئے لۆٹۆک اِنت. اشانی بابتا آپوزیشنا چۆنێن شئوربندی و پلانے هست؟

 

بلۆچ جنێنان بێرند کنگ

دگه یک سیاستے که اێران اسلامی راجمستریئے رجیم په بلۆچ مردمانی مُچّی و جمیتئے کنٹرۆل  و بلۆچان اکلّیتے جۆڑ کنگا کار بندگا اِنت اِش اِنت که آ جنێنان بێرند کنگَ لۆٹیت. اے کار میان‌اُستمانی و انسانی هکّ و اۆبالانی رهبندانی هلاپ اِنت. مدنی و سیاسی هکّانی میان‌اُستمانی اهدئے دزنام جنۆکان یکّے اێران اِنت. میان‌اُستمانی کانونانی ردا په بێرند بئیگا هچکس نباید اِنت سکێن دئیگ ببیت چه جۆدئے نێمگا ببیت شرّ چه کهۆلئے مردمانی نێمگا ببیت شرّ و چه سرکاری یا هکومتی مردم و منسبدارانی نێمگا ببیت شرّ. په وتی بێرند کنگا بلۆچ جنێنانی سکێن دئیگ انچێن جاورێا بئیگا اِنت که الی هامنئییئے پرمانئے رندگیریئے سرا شیهه و پارس مردم په گێشترێن چکّ و بر کنگ و مچّیئے گێش کنگا سکێن دئیگَ بنت و اشان دلبڈّیَ رسیت. بلۆچ مردمانی بارئوا اے جست زهنا چستَ بیت که چێا و کجام دلیلئے سرا بلۆچ جنێن سکێن دئیگَ بنت که کمتر چکّ بیارنت یا که وتا بێرند بکناێننت. اێرانئے پارلمانا اسپهانئے نُمائندها مان سال 1393آ گوَشت: «وهابی کهۆل اهل سنّتئے پۆششا تێزیا چکّ و بر کنگا اَنت و اے په ملکئے مردمان ڈاه دئیۆکێن هبرے.» اے هبران سپاه پازدارانئے بندۆکێن نیوز بزان پارس نیوزا هم تزدیک کرتگ‌اَنت. بلۆچ جهدکارانی کمپین وتی اهوالێئے تها که 30 تیر ماه 1402آ شنگ بوتگ و بلۆچ جنێنانی بێرند کنگئے بارئوا اِنت اے گئیر انسانی و پُر پرک و پێرێن امل پاشک کرت و گوَشت که چهبارئے امام الی نامێن نادراهجاها جنێنانی چُکدان ابێد چه آیانی و آیانی کهۆلئے رزایا چه سرجریئے راها در کنگَ بنت. همے پئیما بهداشتی بُنجاهانی کارکنۆک هما جنێنان که آیان سئے چُکّا گێش هست په چکدانئے والانی بندگا زۆرَ کننت. دگه یک چیزّے که اے اهوالا آتکگ اِش اِنت که کدرتی چکّ‌مات بئیگئے بدلا جنێنان زۆرَ کننت که چه سرجریئے راها چُکّ‌مات ببنت و اشیئے آسر هم اِش اِنت که جنێن لهتێن چکّا گێش آورتَ نکننت. رُمئے میان‌اُستمانی هکدیوانئے بند 6 چێر بند د گوَشیت: « شئوربندیئے سرا و په زانت یک ٹۆلی یا رمبێئے زندئے جاورهالا گران کناێنگ په همے مکسدا که آیانی بهرێا یا آیان سرجما گار بکننت په نمونه و درور آ رمبئے مردمانی سرا لهتێن چیزّان زۆر کنگ که آیانی چکّ و بر کنگئے دێما بگیپت نسل کۆشیئے گامگێجێئے هسابا چارگَ بیت.

رجیمئے داوا اِش اِنت که بلۆچستانا و هاس مکُّراننئے تئیابدپی هند و دمگان په 20 ملیون مردمئے جهمنند بئیگا گنجائش هست. هالانکه بلۆچ مردمانی نێم بێرۆزگار اَنت و هپتاد درسدا گێش نێزگار اَنت. بێشکّ بلۆچستان پُرگنجێن سرزمینے و اشیا په مردمانی جهمنند بئیگا مزنێن گُنجائشے هست بله ائولا باید اِنت بلۆچستانئے هندی مردمانی اڑ و جنجال گیشّێنگ ببنت و اشیا رند بلۆچستانئے گواجن آ دگه هند و دمگانی واستا کارمرز کنگ ببنت. یک بتلے هست که گوَشیت: «هما چراگ که په لۆگا رئوا اِنت په مسیتا هرام اِنت.» بلۆچستانئے بهر و بانگ کنگ و مُچّیئے بدلێنگئے سیاستئے دێما برگ اێرانئے هاکمانی شۆونیستی سیاستئے دێما برگ اِنت و چه اشیا مولّ و مراد اِش اِنت که بلۆچ راج وتی جندئے سرزمینا اکلّیتے جۆڑ ببیت.

 

اێرانئے جاورهال

اێران اسلامی راجمستری استئماری و استسمار کنۆکێن سیستُمے و امپریالسیتی شکلا و ته‌ملکی اسر آماچیئے بُنیاتا اِنت و جهد کنگا اِنت که یک راجے یکّێن زبان و یکّێن مهزبئے بُنیاتا بجۆڑێنیت. اے سیاست درستێن راجی رمب و ٹۆلیان که بالادستێن راجئے بهرے نه‌اَنت اێوکا راجی وابستگیانی سئوبا پرکاریئے آماچَ کنت. هما پرک و پێر که گۆن بلۆچا بئیگا اَنت اێرانا گۆن آ دگه راجان چۆ که آزربایجانی تُرک، ارب، کرد، لر و آ دگه زبانی و ربێدگی رمبان بئیگا اَنت. انچۆ که گوَشگَ بیت درملکی سیاست ته‌ملکی سیاستئے برجاهی و رئوانێن درۆشم اِنت. اێران اے سیاستئے آشکارێن نمونهے که ملکئے تها ته‌ملکی اسر آماچ پسندێن سیاستێا دێما بارت که کئوم پرستی و کم کُجالێن مهزبی پرکه پرستیئے بُنیاتا اِنت و ملکا ڈنّ هاس همساهگێن ملکانی تها اسر آماچ پسندێن سیاستێا دێما بارت که اشیئے آسر آ هند و دمگان بێسُباتی، جَن و پرۆش و گس جنگی اِنت. اێران اسلامی راجمستریئے امپریالیستی و اسر آماچ پسندێن سیاستانی دێما رئوگ سئوبَ بیت که مئے پرگنگئے جاور چه مرۆچیگێن جاورا گنتر ببیت و گێشترێن امکان اِش اِنت که گۆن میان‌اُستمانی واک و تاکتانی دزمانگێجیا پرگنگی جنگے چست ببیت.

ملکئے تها ابێد چه پئوج، پلیس و اینتلیجنسا که درستێن ملکان وتی مردمانی اێمنیئے برجاه دارگئے هاترا چه اشان بهرمندَ بنت،  سپاه پازداران هست که اشیئے جندا جتا جتاێن شاه هست چۆ که بسیج و سپاهئے اینتلیجنس که موازی و مافیایی اداره اَنت و مردمانی سرکوب کنگ و نشهئے مئوادانی دئیگر و بهر کنگا گلاێش اَنت.

اێرانا اداره سازیئے اے راه و رئوش لهتێن ملکانی تها چۆ که لبنان، اِراک، سوریه و یمنا کار بستگ و ائوگانستانا و پاکستانا پاتمی و زئینبی جۆڑ کرتگ‌اَنت و په اے دو ملکئے بێسُبات کنگا کار بندگ بئیگا اَنت. هما ملکان که اێران اسلامی راجمستری وتی پراکسی واکانَ جُنزاریت و مالی همایتَ کنت اۆدا اے ملکانی هکومتان یک وڑے پلج و ناتوانَ کنت که یا گۆن اێرانا سرجمیا بندۆکَ بنت یا که سرجمیا ناکارهَ بنت؛ بزان هما کارانی سرجم کنگا آجزَ بنت که یک هکومت یا سرکارێئے سرا اِنت که بکنتش. پرگنگا په بێسبات کنۆکێن پراکسی رمب و ٹۆلیانی هۆربستا اێرانئے سرمایه کاری و په انکلابئے سادر کنگا آییئے جهادی گامگێجان اێرانئے گزرانکی جاورهال اسر آماچ کرتگ. گرانیئے درسد دو رکمی اِنت و هر رۆچ و هر ساهتا ریالئے ارزش کپگا اِنت. گرانی و زرّئے ارزشئے کمّ بئیگا اێرانئے راجمانئے گێشترێنی نێزگاریئے سیمسرا جهل برتگ. اسلا بلۆچستانئے مردمانی گزرانکی جاورهال چه اێرانئے آ دگه هند و دمگانی گزرانکی جاورهالا گنتر اِنت و بوتَ کنت که مُچّیئے 90 درسد نێزگاریئے سیمسرا جهل ببنت. اے رجیمئے  دێما اۆشتگئے سرا پرگنگئے مردم و میان‌اُستمانی راجمانا گۆن اێرانئے مردمان پجّیگ و مشترکێن نپ هست بله وهدے اێرانئے مردم هاس بلۆچستان و کردستانئے مردم ژینائے آشۆپئے دئورانا مدنی گهگیریئے درۆشما اسلامی راجمستریئے زۆراکێن و امپریالیست تبێن رجیمئے دێما اۆشتاتگ‌اَتنت و مڑگا اَتنت ابێد چه زبانی دلبڈّی و همایتا چه اشانی نێمگا دگه همایتے نبوت و رجیما زهرشانی چه سرکوبئے راها گر و دار کرتنت.

بێشک مردم دگه مۆهێئے ودارا اَنت که اێران اسلامی راجمستریئے هلاپا آجویی جُنزئے جهدان بندات بکننت و دێمی رندا مردمانی سۆبێن بئیگئے امکان گێشترَ بیت بله په سۆبێن بئیگا راجمانی جتا جتاێن بهرانی همگامی پجّیگ و مشترکێن جهدێئے کالبا درکار اِنت. انچۆ که پێسرا گوَشگ بوت بلۆچستان اُستمانئے گل سیاسی رمبێئے هسابا گۆن هما سنّتانی همکاریا که آیانی باسکے هم، دێم په همک گیرترێن سنّتێئے جۆڑ بئیگا جهد کنگا اِنت. اێرانئے آپوزیشنا لهتێن اسردارێن ٹۆلی هست‌اَنت که اسلامی راجمستریئے پئیما راج سازی پرۆجکتئے سرجم کنگئے جهدا اَنت و وهدے اێرانئے هبر دێما کئیت اشانی مکسد پارس و پارس نشنالیزم اِنت. اێرانئے ناما لۆٹنت وتی راجی پجّارا ملکئے تها همک گیر بکننت. یکّێن وهدا اے لهتێن راجانی چۆ که بلۆچ، ترکمن، ارب، آزربایجانی ترک، کرد و لرانی دپتری، زبانی و ربێدگی پجّارا نمنّنت. رجیمئے مولّ و مراد اش اِنت که بالادستێن راجئے پجّارئے ردا و گۆن آ دگه راجانی بدلێنگ و هئوارێنگا یک راجے جۆڑ بکنت. اے راه و رئوشا پێش داشتگ که گۆن دگرانی نمنّگا بوتَ نکنت که راجے جۆڑ کنگ ببیت و راجی سرکارے برجاه کنگ ببیت. اێرانا یک راجمانی ٹۆلیێئے بنیاتا راجی سرکارێئے برجاه کنگ بوتَ نکنت. متکسّرێن راجمانێا چۆ که اێرانا اێوکا هما سرکار سۆبێن بوتَ کنت که ربێدگی، دپتری، سرڈگاری و زبانی تهرشتا بمنّیت، شمولیت پسند ببیت و سجّهێن اے پجّاران هئوار بکنت. دمُکراتیکێن زرمبشتے درکار اِنت که اێرانئے راجانی راجمستریئے سرا زۆر بدنت بزان هما راج که پدرال ستها و راجی- سرڈگاری یونیتان تۆکی وتواکیئے بُنیاتا مشترکێن هاکمیتێئے لۆٹۆک انت؛ انچێن سیستمے که اێرانا راجانی اێمنێن همزندیا مانزمانی کرت بکنت.

 

میان‌اُستمانی جاورهال

لهتێن زانتکار انّوگێن سیاسی جاورهالا بێنزمیئے هالتے زاننت و اشانی باور اِش اِنت که هست و مئوجودێن میان‌اُستمانی سیستم پرشگئے سرا اِنت و تان اے وهدی نۆکێن سیستمے اشیئے جاه نگپتگ. اے نیاما مزن واکێن امریکهئے کَشا دگه لهتێن نۆکێن مزن واک چۆ که چین، روس، هندستان و لهتێن پرگنگی واک وتی جۆڑشتئے گُڈّی گام و مرهلهان اَنت.

میان‌اُستمانی بێنزمێن اے جاورا دیکتاتوری ملک و سیاسی نزام میان‌اُستمانی کانون و رهبندان که ائولی جهانی جنگا رند یک کارێچێئے تها ٹهێنگ بوتنت و دومی جهانی جنگا رند نزّ آرگ و چه تپاکێن راجانی نێمگا منّگ بوتنت ڈالچارَ کننت. دنیایا دمُکراتیزئیشنئے امل کُنٹ بوتگ و اشیئے بدلا دنیا دێم په گێشترێن زۆراکی و دێم په انچێن جاورێا رئوگا اِنت که مان اشیا سیاسی گر و دار و سرڈگاری اڑ و جنجال جۆڑ بئیگا انت و میان‌اُستمانی و پرگنگی جنگ و جێڑهانی بئیگئے امکان گێش بوتگ. اے نیاما رۆکپتی آسیا و رۆدراتکی زرباری آسیا و دلگاهی آسیا انچێن مکابلهانی بُنجاه اَنت. بلۆچستانئے سرزمین که سئے انچێن ملکانی تها بهر کنگ بوتگ که جتاێن هاکمیتانی واهند اَنت و گۆن اے هبرئے درنزرداشتا که بلۆچستانا دراجێن تئیابدپ هست اے پرگنگا آ، جهانی مکابلهانی بُنجاهے جۆڑ بوتگ. اے سئیێن بلۆچی هندانی واکیه و بلۆچستانئے تئیابدپان هنکێن کنگئے واستا درملکی مکابله و سیت و نپ و شئور کنگانی سرا هندی مردمان هئوار نکنگ سئوبَ بنت که بلۆچ اُستمانئے زند و جاورئے سرا مزنێن منفی اسر بکپنت. چین و پاکستانئے منّگنامه که چین و پاکستانئے گزرانکی کریدۆرئے ناما هم زانگَ بیت سئوب بوتگ که بلۆچ سلاهبندێن رم و پاکستانئے هکومتئے نیاما جێڑه  و گریلا جنگ پاد بیاینت بلّ ترے اے پاکستانئے هدّ و ابێلا مهدود اَنت.

اێرانئے و چینئے 25 سالی منّگنامه و نۆکیا چهبارئے سرا اێرانئے و هندُستانئے منّگنامها بلۆچستانارا میان‌اُستمانی مکابلهانی بُنجاهے جۆڑ کرتگ. رند چه مهسائے زرمبشت و مسجد مکّیئے گهگیریا اێران آشۆپی جاورێئے تها اِنت. دگه ملکان اێرانئے انکلابئے برگئے هاترا همساهگێن ملکان اێرانئے دزمانگێجی سئوب بوتگ که اے ملکان بێسباتی و گس جنگی ببیت. پرگنگئے جیوپالتیکس و جاورهال و همے پئیما ملکانی سیاسی جگراپیائے ترکیب و پرگنگی بێسباتیانی اسر سئوب بوتگ‌اَنت که ملکانی تها بێسباتی جۆڑ ببیت. اێران وتی لێکهی انکلابئے همک گیر کنگئے سیاستئے سئوبا درستێن اے جێڑهان هئوار اِنت و پرگنگئے بێسباتیا اێرانئے دست مان اِنت. دو پدّرائشت بزان شیهئیی اسر آماچ پسندی و سامراج پسندی اێرانئے هاکمیتئے پجّار جۆڑێنتگ و اشانی بنزه کوهنێن اێران و سپئوی ٹکّ اِنت. اسلا  آ دگه رگیبانی هاکمیتا سگّتَ نکنت، پرگنگی واک ببنت شرّ و میان‌اُستمانی واک ببنت شرّ. اسلامی اێران هما ملک اِنت که امبری سئے ملکئے سرا بزان اِراک، پاکستان  و اسراییلئے سرا گۆن میزائل و درۆنان ارشی کرتگ. اێرانا 23 اردیبهشت 2019آ گۆن وتی پراکسی ٹۆلیئے سپاهیگانی کمکّا بزان یمنئے هوتیانی کمکّا اربستانئے ٹێلئے بُن‌اڈالانی سرا گۆن درۆنا ارش کرت. اسلا اێرانئے جنگ گۆن جهانی و پرگنگی نزم و برجاهیا اِنت.

اے نیاما میان‌اُستمانی سیستمئے تها دێمگرۆکێن واکێئے کمّی پێدا بوتگ. اێران گۆن پراکسی ٹۆلیانی کار بندگا رۆکپتی آسیایا و زرباری نێمگئے همساهگێن ملکان و دلگاهی آسیایا وتی اسر آماچیئے پیلئو کنگئے رندا اِنت. اسراییلئے سرا هماسئے ناگتێن ارشا پد که 7 اکتۆبرا بوت و اشیئے تها جنێن و چکّان هئوار 1200ئے کساسا لس مردم کُشگ بوتنت اسراییلا په هماسئے سرکوب کنگ و آوار جتگێن مردمانی پد جنگ و آزات کنگا گزّهئے سرا ارش کرت. دنیائے سهل دۆستێن مردمان دو راجئے بزان و اسراییل و پلستینئے نیاما جنگئے هلاس بئیگ لۆٹت. مئولئوی ابدلهمید که مهزبی شکسیتے و په شرّی دنیایا زانت و بلۆچے هم، و اشیا زانت که اێران اسلامی راجمستریئے کُشت و کۆشان گۆن بلۆچ اُستمانا چے کرتگ و ائوگانستان و اراکا چۆنێن مسیبت جۆڑێنتگ، آییا هماسئے ارش و اسراییلئے لسّ مردمانی کۆش شرّێن کارے نزانت و ابێد چه اشیا که دوێن راج اسراییل و پلستینیانی انسانی هکّ چارت اے هم لۆٹتی که مسلمان و یهودی اێمنێن وڑێا یکدومیئے کرّا زند بگوازێننت و انچش هم چه میان‌اُستمانی راجمانا لۆٹتی که په اشانی جێڑهانی سندگ و ٹهێنگا گامگێجان بزوریت. هالانکه جتا جتاێن ملکان بازێن مهزبی سرشۆنێا اسراییلی مردمانی  سرا هماسئے ارش شرّێن کارے زانت و گوشتش که اے استشهادی کارے بوتگ و اشیئے همایت کرت. مئولئوی ابدلهمید اشیئے هلاپ اِنت که اێران همساهگێن ملکانی تۆکی اموراتانی تها دزمانگێجی بکنت و دگه ملکانی تها  اێرانئے مردمانی مال و مڈّیان جنگانی پاد کنگئے واستا هرچ بکنت. اێران جنگئے ڈهلا ٹپّیت و اسراییلئے گار کنگئے رندا اِنت هالانکه مسلمانێن بلۆچ، کرد، ترک، ارب، ترکمن و تنتنا هما پارس شیهئیانی سرا هر پئیمێن زلم و ستم کنگا اِنت که هکومتی گپتُمانئے هلاپا امل کنگا اَنت. اێرانئے رجیم جتا جتاێن نیمۆنانی سرا مردمان سرکوبَ کنت. اے پێشَ داریت که اێران اسلامی راجمستریئے رجیم مسلمانێن پلستینیانی هکّ و هکوکانی پد جنگا نه‌اِنت، چه پلستینئے زرمبشا په وتی بێسبات کنۆکێن مولّ و مراد و وتی بێران کنۆکێن لێکهئے همک گیر کنگا نارئواێن پائدگَ زوریت.

اێرانئے بێسبات کنۆکێن سیاستانی سئوبا که چه اشان مکسد اتمی سلاهئے اڈّ کنگ اِنت و انچش هم گۆن هماس و لبنانی هزبُلّاها اسراییلئے جنگئے سئوبا پرگنگئے باندات زانگَ نبیت و پرگنگی مسترێن جنگێئے امکان رد نه‌اِنت. اکراینئے گرگ و روسئے ملکا هئوار کنگئے هاترا اکراینئے سرا روسئے ارشا نۆکێن میان‌اُستمانے جاورهالے پێدا کرتگ و پێسریگێن سیستم که سرکارانی هاکمیتئے بُنیاتا بوتگ و چه ڈنّی ملکان سیمسرانی بدلێنگارا نمنّتگی شکّ و گمانئے آماچ کرتگ. روس تپاکێن راجانی گلئے اێمنی جرگها چه دائمی پنچ باسکان یکّے، روسا وتۆئے هکّ هست  و اشیا جێڑه گێشتر پێچیدگ کرتگ و په جنگئے هلاس کنگا راه و درئے شۆهاز کنگ گران کرتگ. اپریکه مزن‌هُشکناتئے جتا جتاێن ملکان چۆ که سودان، کانگۆ، نایجر و اتوپیها گس جنگی بئیگا اَنت و په آ هند و دمگانی مردمان مزنێن مسیبت اَنت. بژن اِنت که اے جێڑهانی گیشّ و گیوار کنگئے هاترا چه تپاکێن راجانی نێمگا هچّ وڑێن گامگێج زورگ نبوتگ‌اَنت. زرباری امریکها نێزگاری و بێسباتیئے سئوبا مئیارانی مسله و اشانی لڈّگ و گۆریچانی امریکها رئوگئے مسلها هم پرگنگی بێسباتی جۆڑێنتگ و امریکهئے ته‌ملکی سیاست هم متئسّر کرتگ. ونزوێلا ابرمی گواجنانی لهازا سێرێن ملکے بله هاکمانی ردێن سیاستانی سئوبا نێزگاریئے آماچ بوتگ. ونزوێلا هما ملکانی تها هئوار اِنت که آیانی مُچّیئے چنت ملیون مردما لڈّتگ و همساهگێن ملکان یا امریکها شتگ‌انت. ونزوێلا وتی ته‌ملکی اڑ و جنجالانی اندێم کنگئے واستا وتی همساهگێن ملک گویانئے هاکئے نێمئے داوایا کنگا اِنت و گوَشیت که منیگ اِنت. دسمبر 2023آ ونزێلایا رفراندُمے برجم دارگ بوت و اے رفراندُما هۆٹ دئیۆکانی گێشترێن بهرا منّت که اسکیبوئے دمگ که گوامئے دو بهر اِنت گرگ ببیت و ونزوێلایا هئوار کنگ ببیت. گوَستگێن هپتگان ونزوێلایا وتی پئوجی گویانئے سیمسرا گێش کرتگ‌اَنت. بژن اِنت که میان‌اُستمانی مزنێن واکانی نیاما میان‌اُستمانی نۆکێن نزم و سیستمێئے سرا تپاکیے گندگَ نبیت پمێشکا جهانی نزام  بێرهبند بوتگ. رۆدراتکی زرباری آسیایا چینئے اسر آماچی پسندیا لهتێن ملکارا چۆ که زرباری کۆریَه، پیلیپین، جاپان، ملئیشیه و اَسترالیا بێسبات کرتگ. چینا تایوانارا گرگ و وتی سرزمینا گۆن هئوار کنگئے پاتراپ داتگ.

 

بلۆچ اُستمانئے سرا زۆر و زراب دئیگئے وسیلها بلۆچستانئے اُستمانا بێپجّار کنگ که نسل کۆشیے

بلۆچستانئے اُستمان دائما سرکوب بوتگ و انسانی هکّ و اۆبالانی ترندێن و دائمێن پادمالیئے آماچ بوتگ. اے سرکوب جتا جتاێن پڑان بزان سیاسی، راجمانی، دپتری، دۆد و ربێدگی و پیزیکی اێمنیئے نبئیگا گندگَ بیت. بلۆچستانئے چاگردا هاس زابل، هامون، زهک و نێمرۆزئے هند و دمگان تاوان رستگ. بلۆچ جنێن پرکاری، آزار و ازیت و بلۆچستانئے پت سالارێن و اێرانئے رجیمئے مهزبی و کوهن پسندێن کانون و رهبندانی راجمانی پرکاریانی آماچ اَنت. جنێنانی هکّ و اۆبالانی پادمال بئیگئے یک درورے پهرهئے جنێن‌چکّانی نێمگا دستدراجی و جنسی تجاوز اِنت که اێوکا برپێن کۆهئے ٹُلّئے زاهر بئیگ اَت. بازێن بلۆچ جنێن چُکّێا راجمانی زۆر و زراب و اێرانئے منسبدارانی ترسا هما تجاوز و بےاِزّتی که گۆن آیان بوتگ هال نداتگ‌اَنت. پهرهئے جنێن‌چُکّانی جێڑهئے سرا دادرسی و رسیدگیئے کارێچ پدّر و سهرا نه‌اِنت و مردمان اشیئے بارئوا سرپدی نرستگ. اێوکا هما وهدا جنسیتی پرکاری دور کنگَ بنت که جهمنندی هکّ و اۆبالانی کانون و رهبند، جنێن و مردێنانی هکبرابریا مانزمانی بکننت و جنێنانی بهر زورگ سجّهێن  پڑ و مئیدانان بزان سیاسی، راجمانی، دۆد و ربێدگی و گزرانکی پِڑ و مئیدانان گێش ببیت و جنێن و مردێن هکبرابر و بے هچّ وڑێن پرکارێا یکدومیا گۆن همکۆپگ کار کرت بکننت. اێرانئے مهزبی هکومتا گئیر شیهئیێن دین و مهزبانی هلاپا زلم و پرکاری گێش کرتگ‌اَنت. بلۆچستانئے گێشترێنی سنّی اَنت و بلۆچستان دائما شیهئیێن هاکمانی کهر و کزبئے آماچ بوتگ.  هکومتئے شۆندات سئوب بوتگ‌اَنت که بلۆچستانئے راجمان و هاکمانی نیاما مهزبی کش و چیلّ ودی ببنت. درشان، پگر و هئیال و باورئے آزاتی سرکوبَ بیت و آ دگه پگر و هئیالانی مردم آزار و ازیتئے آماچ اَنت و اشانی هلاپا کانونی رندگیریَ بیت. هما وهدا مهزبی آزاتی و درشانئے آزاتیئے مانزمانی بوتَ کنت که سکولار، لیبرال و دمُکراتیکێن نزامے مهزب، دینی باور و پگرئے آزاتیئے بُنیاتا برجاه کنگ ببیت.

اێرانئے رجیما په بلۆچ راجمانئے نزۆر کنگا هر کارے کرتگ. جنێن و مردێنان په کار و رۆزگارئے در گێجگ و کارزندان گلاێش بئیگا امێتے نێست و اشیا بلۆچستانئے راجمان گێشترێن دلپرۆشی و نااُمێتیئے آماچ کرتگ. اشیا دگه آسرے نبوتگ ابێد چه اشیا که وانندهێن بلۆچ مردمانی بۆدشت و سلاهیت دێم په کمّیا شتگ. مرۆچان بلۆچستان یک شکارجاهێئے تها بدل کنگ بوتگ که اۆدا سپاه پازداران، بسیج، اینتلیجنس، پلیس و مرسادئے اێرانی سپاهیگ و جنگی مردم بلۆچانی کُشگا گلاێش اَنت. بلّ ترے اێرانئے دین سالار و شۆونیستی رجیم گۆن وتی سرجمێن واک و کدرتا بلۆچستانئے راجمانئے ربێدگی و راجی گهگیری، سکولارێن پجّار و راجمانی جۆڑشتئے پرۆشگئے رندا انت بله اے راجمان انگت وتی مانگئے سرا اۆشتاتگ، دمَ نبارت  و هکبرابرێن راجێئے هسابا وتی راجی و دۆد و ربێدگی هکّانَ لۆٹیت. اێرانئے سرکاران وتی سرجمێن جهد کرتگ که بلۆچستانا راجمانی، ربێدگی، سیاسی و گزرانکی هچّ وڑێن هۆربستے جۆڑ مبیت. بلۆچستان اُستمانئے گل بلۆچستانئے راجمانئے توانمند کنگ و اێرانئے انّوکێن هاکمیتئے اسر آماچیئے پُشتا برگ و پد کنزێنگئے هاترا په دمُکراتیکێن جهدانی جنزارگا گامگێج زرتگ‌اَنت و اشیئے آسر همے بوتگ که بلۆچستانئے راجمان رۆچ په رۆچ وتی پادمال بوتگێن هکّانی بارئوا گێشتر سرپد بوتگ که چه سرکوبگرێن سرکارانی نێمگا بوتگ. دو دهکا گێش وتی جهد و چست و اێرانی تها بلۆچستان اُستمانئے گلا اے گپّ راست پدّر کرتگ که بلۆچستانئے اُستمانئے نزّا پُراهتُبارێن گلے و وتی بُنیاتی اسولانی سرا اۆشتاتگ، بزان انسانی برابرێن هکّ و راجمستریئے سرا. بلۆچستان اُستمانئے گل هچبر پد نکنزتگ و ملکئے هدّ و ابێلا و میان‌اُستمانی راجمانانی تها بلۆچستانئے جێڑه و مسلهانی بابتا رندگیری‌ای کرتگ. پمێشکا بوتَ بگوَشێن که سپتمبر 2003آ بلۆچستان اُستمانئے گلئے جۆڑ بئیگ، بلۆچستانئے مردمانی راجی جدّ و جهدانی پرۆسها اهمێن هبرے. ائولی رندا رۆکپتی بلۆچستانا راجی گلے برجاه کنگ بوت و اشیا سیستماتیک و گام په گامێن جهدئے واک و توان هست. بلۆچستان اُستمانئے گل په سیاسی جهدانی دێما برگ و گهتر کنگا لهتێن پڑان دێما بوتگ و نۆکێن چیزّی دێما آورتگ‌اَنت. میان‌اُستمانی رابته و رهوت و مدنی اێمنێن جهدانی گێش کناێنگ و دێما برگ بلۆچستان اُستمانئے گلئے دائمێن کارانی بهرے. بلّ ترے بلۆچستانا چه رجیمئے نێمگا ترندترێن دَمبندی و سانسورئے سرا زۆر دئیگ بوتگ بله سیاسی جهد، انسانی هکّ و هکوکئے جهد و رسانکدری جهدان بلۆچستانئے اُستمانئے جهدانی بابتا مزنێن کرد بوتگ. جتا جتاێن پڑانی جهد بوتگ‌اَنت بله اشان یکدومیئے سرا کارامد و شرّێن اسر بوتگ. بلۆچستان اُستمانئے گلا بلۆچستانئے سیاسی، راجمانی و ربێدگی جاورهالئے بابتا، مزنێن پرکاریانی بابتا که اۆد بئیگا اَنت و همے پئیما چه هکومتئے نێمگا مردمانی سرکوب کنگئے بابتا سرپدی دئیگئے هاترا سیستماتیکێن وڑێا گۆن هکپانێن میان‌اُستمانی گل و انچش هم گۆن آزات و دمُکراتیکێن ملکان رابته و رهوت کرتگ و سرپدی داتگ هم. گۆن آپوزیشنئے اسردار و نامکپتێن جهدکار و رمبان یک کشا و سیستماتیکێن وڑێا همکاری‌ای بوتگ. بلۆچستانئے اُستمانئے راجمستریئے دستارشتئے واستا چنت پهناتێن و گام په گامێن جهدے درکار اِنت و بلۆچستان اُستمانئے گلا اشیئے ردا امل کرتگ. اے اهوالا بلۆچستان اُستمانئے گلئے گوَستگێن سالانی جهد و کارانی بارئوا چمشانکے دئیگَ بیت:

 

سیاسی هۆربست و بلۆچستان اُستمانئے جُهد

ائولی بر اِنت که راجی وتمستریئے بُنیاتا بلۆچستانئے اُستمانئے جهدانی گێشترێن بهر هاسێن وڑا چه سیاسی نُمائندگیے بهرمند بوتگ و یکّێن وهدا په اسلامی راجمستریئے رجیمئے بدلێنگ و اێرانئے سیاسی بانداتئے جۆڑشتئے درۆشمێنگا سیستماتیکێن جهد رئوان اَنت. بلۆچستانئے اُستمانئے هکّانی دستارشتئے واستا دمُکراتیکێن چارچوب و مکانیزمانی جۆڑێنگ الّمی اِنت. په دمُکراتیکێن چارچوب و مکانیزمانی جۆڑێنگا ائولی گام رجیمئے چلێنگ و دێم په دمُکراسیا گوَزگ اِنت. آپوزیشنئے جتا جتاێن بهر جتا جتاێن راجمانی بُنیاتانی ردا، سیاسی دیدانک و لێکهانی ردا جتا جتاێن مکسدانی رندگیریا کننت. گۆن مزنێن پرکانی چارگ و بنیاتی لۆٹ و گرزانی درنزرداشتا اے سیاسی مردمانی تپاکیئے واستا دائمێن جهد و یک کشێن رابته درکار انت. پمێشکا بلۆچستان اُستمانئے گلا گۆن آبجکتیوێن دیدانک و کردێا کۆشست کرتگ که گۆن همراهێن گلان که آیانی استراتجیکێن مکسد راجی هکبرابری و اێمنێن همزندیئے بنیاتا اِنت جتا جتاێن هۆرکاری سنّت جۆڑ بکنت. اے هۆرکاری سنّت گۆن باسکێن ٹۆلی و رمبانی سرشتئے چارگا و گۆن کمّاکمّی و گێشاگێشی متالباتانی دست آرگئے مکسدا جۆڑ بوتگ‌اَنت. بلۆچستان استمانئے گل چه اێران پدرالئے راجانی کانگرسئے برجاه کنۆکان یکّے. اے کانگرس سال 2005آ برجاه کنگ بوت. اے کانگرس چه ڈنّ هاکمیتێن راجانی گل و هۆربندانی تپاکی و یکراهیا اڈّ بوتگ. اێران پدرالئے راجانی کانگرس استراتجیکێن سنّتے و اشیئے اهمێن مکسد اش اِنت که ڈنّ هاکمیتێن راجانی سیاسی مردم و سیاسی گلان په اے راجانی راجمستری و هکبرابریئے رسگا هماهنگ بکنت و جهدان په رد و بند بدنت. یکراهێن گلان وتی هۆرکاری سنّتئے رندگیریئے سرا وتی استراتجیکێن هم‌سنّتانی همراهیا پدمانپدێن و دراجێن منند و تران کنگان رند مان سال 2016آ «اێرانئے دمُکراسی لۆٹۆکانی شئورا» جۆڑ کرت. اشیا رند مان سال 2018آ چه اێرانئے 10 سیاسی گلانی هۆر بئیگا «په آزاتی و برابریا همپّتیئے» سنّت جۆڑ کنگ بوت. بلۆچستان اُستمانئے گلا مان دمُکراتیکێن گُزارئے شئورایا نُمائندگی هست و گۆن اشیا همکاری کنگا اِنت. دمُکراتیکێن گُزارئے شئورائے باسک جهدکارێن سیاسی شکسیت اَنت و په اێمنێن گُزارئے امکانێئے دێما آرگا جهدَ کننت. انچش هم گۆن ڈنّ هاکمیتێن راجانی آ دگه گلان که نامگپتگێن سنّتانی باسک نه‌اَنت سیستماتیکێن وڑگا رابتهئے تها اِنت و په جهدانی هماهنگ کنگا گۆن اشان همکاریَ کنت. ائولی بر اِنت که رۆکپتی بلۆچستانا راجی، دمُکراتیک و همک گیرێن گلێا جهدئے مئیدانا پاد اێر کرتگ که آییا بازێن و چنت پهناتێن رابته هست. گُڈّی مکسد اِش اِنت که بلۆچستانئے اُستمانا انچێن بهر زۆرگێئے امکان ببیت تانکه په یک سیاسی جۆڑشتے شئور کرت بکنت؛ انچێن جۆڑشتے که اسلامی راجمستریئے چلگا رند بلۆچستانئے اُستمانئے راجی وتمستریا مان اداری، مشترکێن هاکمیت و تۆکی وتواکیئے سیستما، وت‌اِرادهیئے هکّئے ردا مانزمانی بکنت.

 

میان‌اُستمانی جهد

چه بلۆچستان اُستمانئے گلئے کۆشست و گامگێجانی زورگئے راها بلۆچستان مان جون 2005آ “بێجهگیرێن اُستمان و راجانی گلا” (یو اِن پی او) باسکێئے هسابا زورگ بوت. بلۆچستان اُستمانئے گلا گۆن یو اِن پی اوئے امکاناتانی کار بندگا اسردارێن وڑێا توانتگ بلۆچ اُستمانئے سرکوب بئیگئے بارئوا و چه اێرانئے دین سالار و شۆونیستی رجیمئے نێمگا انسانی هکّ و اۆبالانی پاد مال بئیگئے بارئوا میان‌اُستمانی هۆربندان چۆ که جنوا و نیویورکا تپاکێن راجانی گلئے بُنجاهان، یورُپئے اتهادیه و دمُکراتیکێن ملکان سهیگ بکنت و سرپدی بدنت. میان‌اُستمانی جهدانی راها بلۆچستان اُستمانئے گلا گۆن یو ان پی اوئے همکاریا تپاکێن راجانی گلا و یورپی ملکانی پارلمانان  و امریکها جتا جتاێن  کنپرانس و منند برجم داشتگ یا که انچێن منندان داوت دئیگ بوتگ. دێم په تچکێن سرپدی دئیگا گۆن دمُکراتیکێن ملکانی هارجهئے وزارتهانهانی منسبداران و اے ملکانی پارلمانانی نُمائنده و وکیلان جتا جتاێن گندک بوتگ. په نمونه و درور گۆریچانی امریکها و دلگاهی یورُپئے ملکان چۆ که جرمنی، انگلستان، ایتالیا، بلجیک، پرانس، دِنمارک و هۆلاندا. گلئے مناسبێن و پراگماتیکێن شۆندات، لیبرال – دمُکراتیکێن سیاسی دۆد و په کاری پرۆسهانی دێما برگا گلئے لاهکی و توانا بلۆچستان اُستمانئے گل ازّت و اهتبار داتگ‌اَنت و اے سئوب بوتگ‌اَنت که یو ان پی اوئے  جتا جتاێن باسکێن راج گلئے سرا برۆسه بکننت. پمێشکا گلئے نُمائنده دو رندا یو اِن پی اوئے پاگواجه گچێن کنگ بوتگ.

پمێشکا که بلۆچستانئے مردمانی انسانی هکّ و اۆبالانی دائمێن پادمال بئیگئے سرا ائتراز کنگ ببیت و اُلسی هئیالا سرپدی دئیگ ببیت چه گلئے نێمگا مان یورپی ملکان بازێن زهرشانی برجم دارگ بوتگ. په درور گلئے سالینهێن زهرشانیان نام گپتَ کنێن که هر سالا ده دسمبرا، انسانئے هکّ و اۆبالانی جهانی رۆچا بوتگ‌اَنت.

بلۆچستان اُستمانئے گلا گۆن اێرانئے آپوزیشنئے جهدانی کساسئے چارگا که جرمنیا بوتگ و بئیگا اَنت، ابێد چه آپوزیشنئے کانپرنس، سمینار و منندانی تها بهر زورگا، جتا جتاێن زهرشانی په جرمنیئے اُلسی هئیالئے سرپدی دئیگا مان جرمنیئے مزنێن شهران چۆ که برلین، کُلن و فراکنفورتا کرتگ. اے ائولی بر اِنت که جهانی پڑ و مئیدانا چه بلۆچستانا یک سیاسی گلێا سیستماتیکێن وڑ و پئیمێا په بلۆچستانئے مسلهانی بئیان کنگا گۆن جهانی راجمانا رابته بوتگ و اے  چه بلۆچستان اُستمانئے گلئے دێمجُنزێن جهدان تهنا یک بهرے. اے جهدانی آسر اش اِنت که میان‌اُستمانی راجمان بلۆچستانئے جاورهالئے بابتا و مان بلۆچستانا چه رجیمئے نێمگا مردمانی دائمێن سرکوبئے بارئوا و انچش هم بلۆچ اُستمانئے وت‌ارادهیئے هکّئے لۆٹگئے بابتا سهیگ و سرپد بوتگ.

گُڈّی هبر

پێش چه بلۆچستان اُستمانئے گلئے اڈّ بئیگا که 2003 ایسّاییا بوت، بلۆچستانئے جاورهالئے بارئوا و چه اێرانئے سرکارئے نێمگا ته‌مُلکی، پرگنگی و میان‌اُستمانی ستوهان، بلۆچ اُستمانئے انسانی هکّ و اۆبالانی پادمالیئے بارئوا کمترێن سرپدی هست‌اَت. چه گلئے سرپدی دئیۆکێن جهدانی راها بلۆچستانئے اُستمانئے انسانی هکّ و اۆبالانی پادمالیئے بارئوا اێرانئے مردمانی اُلسی هئیالا، سیاسی جهدکار و سیاسی گلانی نیاما، و مئے پرگنگئے و دنیائے مردمانی نیاما شرترێن سرپدی آتکگ.

چه گلئے اڈّ بئیگا پێسر بلۆچستانئے اُستمانا انچێن نُمائندهے نبوتگ که جتا جتاێن جاوران بتوانت لازمێن شئوران راجی وتمستری و وت‌ارادهیئے هکّئے بابتا بکنت. اے کمّی نون گندگَ نبیت. نون جهدئے  پڑا چه بلۆچستان اُستمانئے گلئے مئوجود بئیگا، بلۆچستانئے راجمانئے سیاسی بهرئے مردمان که په رجیمئے بدل کنگ و اێرانئے سیاسی بانداتئے درۆشمێنگا نامکپت و پراگماتیکێن نُمائندهے هست که شئور و ترانانی تها یک اهم و اسردارێن بهرے. نۆن ما بلۆچستانئے اُستمان اشیا مارێن که مئے راجمانی تاریک و دپترا مئے سرا گرانێن وهدے گوزگا اِنت و مئے راجی  و راجدپتری یونیتئے هئیات چه تهرانئے شۆونیستێن هاکمانی نێمگا هترئے تها اِنت. اێرانئے شۆونیستێن هاکم انّون بلۆچستانا مزنێن کساسێا چُکچێنی و انسانیتئے هلاپا جنایتا گلاێش اَنت. بلۆچستانئے اُستمان باید اِنت گۆن وتی توانمندی و مدنی گهگیریئے گێش کنگا اے شۆونیستی پلانئے اجرائے دێما بداریت. انچۆ که مئولئوی ابدُلهمیدا وتی گُپتار و هبرانی تها زۆر داتگ و آییئے اے هبر تان هدّ و کساسێا گۆن گلئے لسّ سیاست و شۆنداتان همدپ اَنت باید اِنت په اشیا گێشتر جهد بکنێن که اێرانا دمُکراتیک، سکولار و پدرال سیستمے برجاه کنگ ببیت تانکه اێرانا سجّهێن پجّار پهرێزگ ببنت و تهر تهرێن مردمانی هاکمیت اێرانئے چنت راجێن ملکا برجاه کنگ ببیت.