آمریکا در خاورمیانه چه سیاستی را دنبال میکند؟
جنگ در سوریه، عراق، یمن و بحران هستهای ایران از جمله چالشهای عمده خاورمیانه هستند. آمریکا به عنوان بازیگر اصلی منطقه خاورمیانه، برای حل این بحرانها کدام استراتژی را دنبال میکند؟
خاورمیانه منطقهای است که سرزمین‌های میان دریای مدیترانه و خلیج فارس را شامل میشود و یکی از مناطق حساس جهان از نظر اقتصادی و سیاسی است. خاورمیانه زادگاه ادیان مهمی چون اسلام، یهودیت و مسیحیت است. درباره خاورمیانه و این‌‌که چه کشورهایی را شامل میشود تعاریف مختلفی وجود دارد اما امروزه تمرکز تحلیل‌‌گران سیاسی عمدتا بر روی مصر، لبنان، فلسطین، اسرائیل، سوریه، اردن، قطر، ترکیه، یمن، عربستان، امارات، بحرین، عمان، کویت و ایران است.
اکثر کارشناسان اتفاق نظر دارند که بازیگران جهانی در خاورمیانه آمریکا، روسیه و تا حدودی چین و اتحادیه اروپا (فرانسه و بریتانیا) و نیز قدرت‌‌های منطقهای مانند ایران، ترکیه، عربستان، اسرائیل و مصرهستند. در عین حال گروه‌‌های سیاسی و نظامی با ساختارهای “تروریستی تا شبه‌‌دولتی” چون گروه حماس، حزب الله، گروه دولت اسلامی (داعش سابق)، القاعده، سازمان اخوان المسلمین، حزب کارگران کردستان ترکیه (پ ک ک) در حوادث خاورمیانه نقش عمده‌‌ای دارند.
پروژه جدید آمریکا در خاورمیانه
شهیر شهیدثالث روزنامه‌‌نگار و تحلیلگر مسائل خاورمیانه به دویچه وله میگوید، اندیشکده آمریکایی شورای آتلانتیک (۱۲ خرداد/ ۴ژوئن) پروژه‌ای را آغاز کرده است که هدف آن تهیه یک استراتژی درازمدت برای دولت آمریکا در جهت مقابله با چالشهای موجود در خاورمیانه است. ریاست گروه متخصصان و محققان این پروژه را “کارگروه راهبرد خاورمیانه” برعهده دارد و مورد حمایت هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات است.
بیشتر بخوانید: بازنگری آمریکا در استراتژی مبارزه با “دولت اسلامی”
اوباما خواستار برقراری آشتی بین آمریکا و ایران است
اوباما خواستار برقراری آشتی بین آمریکا و ایران است
رهبری این کار گروه را مادلین آلبرایت، وزیر امورخارجه آمریکا در زمان ریاست جمهوری بیل کلینتون و استیون هدلی، مشاور امنیت ملی کاخ سفید در دوران ریاست جمهوری جورج بوش بر عهده دارند. هدف این کارگروه تدوین سیاست راهبردی آمریکاست که “مردم منطقه خاورمیانه به خواسته‌هایشان برسند و هم آمریکا از آن نفع ببرد”.
آقای شهیدثالث از مصاحبه‌‌های اخیر اوباما بویژه گفت‌وگوی او با توماس فریدمن، ستون‌نویس سرشناس نیویورک‌تایمز نتیجه می‌‌گیرد که رئیس جمهور آمریکا قصد دارد بین آمریکا و ایران آشتی برقرار کند، ایران را از حالت انزوا بیرون بیاورد و سیاستی را که آمریکا ظرف ۳۶ سال گذشته اتخاذ کرده کنار بگذارد. سیاستی که به گفته این کارشناس قبلا تحت فشار اسرائیل اعمال شده است.شهید ثالث می‌افزاید، بیانیه اجلاسیه اخیر سران شورای همکاری خلیج فارس و باراک اوباما در کمپ دیوید نشان میدهد که دکترین اوباما، ایجاد آشتی و همکاری منطقهای بین ایران و عربستان برای غلبه بر بحرانهای موجود است. اگر توافق هستهای شکل نگیرد، رقابت بین ایران و عربستان نیز تشدید خواهد شد و به بحرانی‌تر شدن وضعیت منطقه خواهد انجامید.
سیاست مهار دوگانه آمریکا
شهیر شهیدثالث در توضیح سیاست آمریکا در منطقه همچنین اضافه میکند که گروه دولت اسلامی منافع استراتژیک آمریکا و امنیت ملی ایران را به مخاطره انداخته و آمریکا و ایران برای مبارزه علیه این گروه چاره‌‌ای جز همکاری ندارند.
این کارشناس تاکید میکند: «آمریکا در عراق سیاست دوگانه‌ای را در پیش گرفته است. از یک طرف تا آنجا که می‌‌تواند جلوی پیشروی داعش را می‌‌گیرد و از طرف دیگر هم نمی‌‌خواهد به نیروهای شبه نظامی شیعه طرفدار ایران کمک بکند تا بر عراق مسلط شوند. اینها همه دوگانگی سیاست آمریکا را نشان میدهد که به نوعی “سیاست مهار دوگانه” ریگان است.»
آقای شهید ثالث در گفت‌و‌گو با دویچه وله می‌افزاید: «مسئله هستهای ایران در روند تحولات منطقه خاورمیانه بسیار تعیین کننده است و اگر این مسئله حل نشود تغییرات مثبتی در خاورمیانه به وجود نخواهد آمد. هدف کشورهای بزرگ تقسیم خاورمیانه نیست با این همه در سوریه امکان تقسیم و تجزیه وجود دارد. اگر با ایران هم توافقی نشود، بحران در خاورمیانه، در عراق، سوریه و یمن تشدید میشود و امکان وقوع جنگ بین ایران و آمریکا نیز به شدت افزایش می‌یابد.
به نظر این کارشناس موفقیت استراتژی کارگروه راهبرد خاورمیانه به نتیجه نهایی مذاکرات هستهای ایران و شش قدرت جهانی بستگی دارد.
آمریکا استراتژی واحدی برای خاورمیانه ندارد
به گفته پترا بکر از “بنیاد علم و سیاست آلمان” در برلین حوادث خاورمیانه آنقدر پیچیده شده است که توضیح دادن آن برای کارشناسان هم آسان نیست. وی در این رابطه ضمن اشاره به استراتژی آمریکا در خاورمیانه و بویژه در سوریه میگوید برای صاحب نظران اروپایی سیاست‌‌های آمریکا در این منطقه قابل درک نیست. این کارشناس آلمانی که در سوریه و یمن کار کرده به دویچه وله میگوید، عمده‌‌ترین چالش کنونی خاورمیانه بحران سوریه و عراق است و عدم سرنگونی رژیم اسد در سوریه، موجب بروز هرج و مرج در سوریه و هم در بخش‌‌های مهمی از خاورمیانه گردید.
بیشتر بخوانید: چه کسی باید “دولت اسلامی” را متوقف کند؟
شهیر شهید ثالث، تحلیلگر مسائل خاورمیانه
شهیر شهید ثالث، تحلیلگر مسائل خاورمیانه
بکر خاطرنشان میکند: «آمریکا در سوریه استراتژی واحدی ندارد و نداشتن استراتژی واحد در بحران سوریه خود یک استراتژی است. گرچه کسانی مثل سفیر سابق آمریکا در سوریه خواستار اقدام نظامی آمریکا و تاسیس منطقه پرواز ممنوع در سوریه هستند، ولی اوباما برای سوریه نقشه‌‌ای ندارد. بسیاری از مشاوران سیاسی در واشنگتن تاکید دارند که این سیاست آمریکا اشتباه است ولی من فکر نمی‌‌کنم که این کشورسیاست خود را تغییر دهد.»
این کارشناس آلمانی نتیجه می‌‌گیرد، ۴ سال است بحران سوریه ادامه دارد و هنوز اقدامی جدی برای برون رفت از آن نشده است. در این بحران بازیگران جهانی آمریکا و روسیه و قدرت‌‌های منطقهای ایران و عربستان توافق نظر ندارند و تا زمانی که جامعه جهانی استراتژی واحدی برای حل بحران سوریه ارائه ندهد، جنگ در این کشور ادامه پیدا خواهد کرد.
دکتر یوهانس تیم رئیس بخش تحقیقات مربوط به آمریکا در بنیاد علم و سیاست آلمان هم ضمن اشاره به سیاست دوگانه آمریکا در خاورمیانه، تاکید میکند: «آمریکا عملا در جنگ علیه گروه دولت اسلامی با ایران در یک جبهه قرار گرفته ولی در مبارزه علیه گروه حزب‌‌الله و دیگر گروه‌‌های تروریستی در جبهه‌ای مخالف آن قرار گرفته است. همین مسئله و پرسش در مذاکرات اتمی ایران هم مطرح است. یعنی ایران در مذاکرات اتمی سرانجام به عنوان یک “متحد احتمالی” عمل خواهد کرد یا یک مخالف؟»
این محقق آلمانی خاطرنشان میکند: «آمریکا در خاورمیانه ماموریت بس دشواری در مذاکرات هستهای با ایران دارد و تلاش میکند جلوی مسابقه تسلیحاتی اتمی در خاورمیانه را بگیرد، زیرا اگر ایران صاحب سلاح اتمی شود کشورهای دیگر منطقه به ویژه عربستان هم تلاش خواهند کرد بمب اتمی داشته باشند. در این راستا آمریکا نقش رهبری مذاکرات با ایران را برعهده دارد و به وظایف استراتژیک خود عمل میکند.»
بیشتر بخوانید: ایران در نقشه جغرافیایی داعش سه تکه شد
کارشناسانی که با دویچه وله صحبت کردند اتفاق نظر دارند که حل مسئله هستهای ایران در روند تحولات منطقه بسیار تعیین کننده است و اگر این مسئله لاینحل بماند کاهش بحرانهای خاورمیانه دور از انتظار است و پروژه‌‌ها و سیاست‌‌های راهبردی آمریکا در منطقه بیشتر مورد تردید قرار خواهد گرفت.
