“تخریب زبانهای غیر فارسی” در ایران توسط صدا و سیما
روزشنبه (۲۱ فوریه/۲ اسفند) از طرف یونسکو روز جهانی زبان مادری نامگذاری شده است. امسال برابر است با پانزدهمین سال نامگذاری روز جهانی زبان مادری. سازمان علمی، فرهنگی و هنری یونسکو که وابسته به سازمان ملل متحد است از دولتهای جهان خواست در قبال زبانهای رایج در کشورشان احساس مسئولیت کنند. ایران به عنوان عضو یونسکو موظف است برنامههای این سازمان را اجرا کند.
کارشناسان امور اقوام در گفت و گو با دویچه وله تائید می‌کنند که با گذشت بیش از یک سال و نه ماه از وعده‌های ریاست جمهوری درباره تدریس زبان مادری، هنوز مردم مناطق قومی ایران در انتظار “بازشدن قفل تدریس زبان مادری با کلید آقای روحانی” هستند ولی تا به امروز این امر تحقق نیافته است.
در آستانه‌ی روز جهانی زبان مادری امسال برنامههای صدا و سیمای محلی مناطق قومی مورد انتقاد قرار گرفت. در ویدیوهایی که در شبکه‌های اجتماعی مجازی انتشار یافته مجریان برنامههای محلی و استانی به جای زبان مادری اقلیتها با تغییرات جزئی مثلا تغییر دادن افعال به زبان فارسی صحبت کردند.
استاندار اردبیل: از زبان مادری و ترکی استفاده کنید!
انتقادها و اعتراض‌ها به برنامههای محلی صدا و سیما در برخی از مناطق کشور تا سطح بالاترین مقامات استانی کشیده شد. خبرگزاری فارس به نقل از مجید خدابخش استاندار اردبیل می‌نویسد که وی اخیرا در جلسه شورای آموزش و پرورش استان از مدیران و مسئولان شرکت‌کننده در برنامه صدا و سیما به ویژه “گفت‌وگوی ویژه” صریحا خواسته است تا با زبان ترکی صبحت کنند.
استاندار اعتراض می‌کند: «این عیب است که ۹۹ درصد کلمات ادا شده در بخش رویدادها و اخبار شبکه استانی از واژگان فارسی فقط با تغییر فعل استفاده شود بلکه بهتر است همه سعی کنیم در برقراری ارتباط بیشتر از زبان مادری و ترکی استفاده کنیم.»
مصاحبه با نرسسیان: افزایش تحقیقات درباره زبان مادری در ایران
مجید خدابخش در جلسه دیدار با سران و ریش‌سفیدان عشایر و طوایف استان اردبیل نیز با ابراز خشنودی از بیان پیشنهادات و نظرات سران طوایف به زبان ترکی تصریح کرد: «شما عشایر زبان مادری ما را نگه داشته‌اید.»
صدا و سیما و زبانهای مادری
حیدر بیات، روحانی آذربایجانی مقیم شهر قم که به ترکی آذری اشعارش را در سایت “آلما یولو” منتشر می‌کند و به مسائل اقلیتها در ایران آگاه است می‌گوید صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران با پخش برنامههای محلی نقش مخرب و نابود کننده‌ای در رابطه با زبان مادری اقلیت‌های کشور بازی می‌کند.
وی می‌افزاید: «کادرهای محلی که در این رسانه کار می‌کنند آموزش ندیده‌اند. از سوی دیگر خود زبانها در یک پروسه طبیعی خود را بازسازی می‌کنند. اما زبانهای غیر فارسی در ایران نتواسته‌اند خود را بازسازی کنند، زیرا در ایران فقط زبان فارسی مرکز توجه قرار گرفته و روی زبانهای مادری غیر فارسی چون، ترکی آذری، کردی، بلوچی، ترکمنی و دیگر زبانها کار نشده است.»
حیدر بیات در ادامه وضعیت کنونی زبانهای مادری اقلیتها را با گذشته مقایسه می‌کند و می‌گوید: «در زمان قدیم خود جامعه زبان خودش را بازسازی و تولید می‌کرد. الآن این مسئله از دست جامعه خارج شده و افتاده دست نهادها و هیچ نهادی از زبانهای غیر فارسی در ایران حمایت نمی‌کند و به همین خاطر این زبانها دچار نوعی ورشکستگی شده‌اند. در آذربایجان و مناطق دیگر در ۵۰ سال پیش مردم ترانه‌های محلی، فولکلور، ضرب‌المثل تولید می،کردند. اکنون این تولید نمی،شود و صدا و سیما و فرهنگستان این وظیفه را بر عهده گرفته است.»
آقای بیات اظهار نگرانی می،کند که در مسئله زبانهای مادری در ایران سالهاست که هیچ اتفاقی نیافتاده و اراده جدی برای حل این مشکل وجود ندارد و این موضوع بیشتر در سطح شعار انتخاباتی باقی مانده است. وی همچنین خاطرنشان می‌کند که زمان آن فرا رسیده است جامعه ایران مسائل بدیهی چون زبان مادری را حل کند. وی همچنین تاکید می‌کند بویژه جامعه مدنی فارس زبانان، روزنامه‌نگاران و همه شهروندان کشور وظیفه دارند که این مسئله را جدی بگیرند تا هر چه زودتر این مشکل حل شود.
بخوانید: آغاز سال تحصیلی و فراموشی وعده روحانی برای اقوام
امین گلی، پژوهشگر و نویسنده کتاب “سیری در تاریخ سیاسی، اجتماعی ترکمن‌ها” که خود قبلا با صدا و سیمای استان گلستان همکاری می‌کرده به دویچه وله می‌گوید مشکل فقط “فارسیزه شدن” این زبانها نیست، بلکه کم بودن مدت زمان برنامههای صدا و سیما برای اقلیتهاهم مطرح هست. به نظر آقای گلی صدا و سیمای محلی به زبان “غیر استاندارد” برای مخاطبین محلی خود این برنامه‌ها را عرضه می‌کند و تیشه به ریشه این زبانها می‌زند.
این همکار سابق محلی صدا و سیمای جمهوری اسلامی همچنین انتقاد می‌کند در رسانه‌های کشور عباراتی چون “زبانهای محلی، بومی و قومی” به‌جای زبانهای مادری تبلیغ می‌شود و سطح زبانهای مادری را تا حد یک گویش محلی تنزل می‌دهند. وی همچنین یادآور می‌شود که برنامههای محلی صدا و سیما ارتباطی با فرهنگ و یا زبان اقلیتها ندارد و بیشتر رسالت تبلیغاتی دارند.
حیدر بیات هم در این رابطه تاکید می‌کند بکارگیری اصطلاحاتی چون “خرده فرهنگ، گویش یا زبان محلی” تحقیرآمیز” و “هجوم به کرامت انسانی” و به عنوان دشمن نگریستن به این زبانهاست.
بخوانید: زبانهای مادری در ایران، فرصت یا تهدید؟
موضوع “تخریب زبانهای مادری توسط صدا و سیما” در رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران در سالهای گذشته نیز رسانه‌ای شد. خبرگزاری مهر در گفت و گو با اکبر افشار یک کارشناس زبان و ادبیات فارسی در این رابطه نوشت، سهم زبان ترکمنی از برنامههای شبکه سبز گلستان تنها ۳۰۰ ثانیه معادل پنج دقیقه در شبانه روز است.
این کارشناس به خبرگزاری مهر گفته است: «در سالهای گذشته متاسفانه برنامههای صدا و سیما به گونه‌ای بود که شاید ناآگاهانه و غیرمستقیم موجب تخریب زبانهای محلی می‌شد و حتی در بعضی برنامه‌ها این گویش‌ها به سخره گرفته می‌شد.»
