چهره کمتر دیده شده مرکز سیستان و بلوچستان کافه‌نشینی در زاهدان
صدرا محقق/شرق: زاهدان مرکز استان سیستان‌وبلوچستان را هرکس به چیزی می‌شناسد. برای خیلی از جوانان ساکن این شهر زاهدان با کافه‌هایش معنا می‌شود. شهری با حدود 20کافه پررونق که در سال‌های اخیر هر روز بر مشتری‌های آنها افزوده شده است. سیستان‌وبلوچستان در ذهن خیلی‌ها گره خورده است. با اخبار مربوط به اشرار، ناامنی، موادمخدر، ورود غیرقانونی اتباع بیگانه، قاچاق سوخت یا در نهایت خشکسالی. به همین دلیل اغلب افراد تصور می‌کنند در شهرهای این استان خبری از امنیت، کسب و کارهای معمولی، سرگرمی‌های نسل جوان و مواردی از این دست نیست.
اما واقعیت این است که با وجود همه این خبرها شهرهایی مانند زاهدان مرکز استان و زابل بزرگ‌ترین شهر منطقه سیستان – البته منهای اثرات مخرب خشکسالی بر رونق این شهر در سال‌های گذشته – چیزی از دیگر شهرهای کشور کم ندارند.
کافه‌گردی در ساعت 10 شب
هفته پیش که برای تهیه گزارش از وضعیت تالاب هامون آماده سفر به زاهدان و زابل می‌شدم، تعدادی از دوستان و نزدیکانم اصلی‌ترین توصیه‌هایی که پیش از سفر داشتند اینگونه بود: «آنجا امنیت ندارد مواظب خودت باش.» یا «سعی کن بعد از تاریکی هوا در خیابان‌ها یا جاده نباشی.» با همین ذهنیت راهی زاهدان بودم. بعدازظهر اولین روز سفر به مرکز استان سیستان‌وبلوچستان به توصیه دو دوست ساکن زاهدان قرار شد برای گپ‌زدن پیرامون سفر و آشنایی بیشتر با این شهر در کافه‌ای قرار بگذاریم. تصور اولیه من از کافه‌ای در زاهدان چیزی فراتر از یک قلیان‌سرا یا چایخانه نبود. اما کافه‌ای که به آن دعوت شدم یکی از شیک‌ترین و بزرگ‌ترین کافه‌هایی بود که در همه عمرم می‌دیدم. بالای سر در ورودی‌اش تابلویی شیک با طرحی از رنگ بنفش نصب بود و روی آن عنوان «کافه پلاس» دیده می‌شد. زیر بنای این کافه حدود 200مترمربع است و از سه قسمت جداگانه اما کاملا مرتبط با هم تشکیل شده. یکی از قسمت‌های کافه بخش VIP آن بود و مشتری با پرداخت مبلغی بیشتر نسبت به دیگر قسمت‌ها می‌توانست از کاناپه‌های راحت چرم و پذیرایی مفصل‌تر بهره ببرد.
در انتخاب و به‌کارگیری رنگ‌بندی دیوارها، کف و سقف، طراحی نور، نوع میز و صندلی قسمت‌های مختلف و همچنین پیشخوان کافه ردی از سلیقه‌ای حرفه‌ای دیده می‌شد. ساعت کار کافه پلاس زاهدان از ساعت پنج‌عصر تا 11شب است. در همه مدتی که من به همراه دوستانم آنجا بودیم، جوانان و نوجوانان زیادی از خانم ها و آقایان به کافه آمدند و رفتند. قدمت راه‌اندازی این کافه به حدود چهارسال پیش برمی‌گردد. با این حال کافه‌پلاس تنها کافه شهر زاهدان نیست. براساس آمار، دست‌کم 20 کافه مشابه در نقاط مختلف این شهر راه‌اندازی و مشغول ارایه خدمات به مشتریان است. پیکو، پاریس، مون، زمستان، امیرچاکلت، عکس، مرداد، سیزده، فنجون، صدف، کافه 20 و استار نام‌های تعدادی دیگر از کافه‌های فعال شهر زاهدان است. در اغلب این کافه‌ها انواع قهوه‌ها، دسرها، چای و خوراک‌های سبک مانند اسنک، پاستا، کیک‌ها و… برای مشتریان سرو می‌شود.
سنت 8ساله کافه‌نشینی در زاهدان
فرهنگ کافه‌نشینی و کافه‌گردی عمر چندانی در شهر زاهدان ندارد. اولین کافه با سبک و سیاق کافه‌های امروزی در این شهر از سال 1383 فعالیت خود را آغاز کرد. اولین کافه زاهدان نام«گپ» را بر خود داشت اما این کافه دوام چندانی نداشت و مدتی بعد تعطیل شد، اما قدیمی‌ترین کافه این شهر که هنوز هم مشغول فعالیت است کافه«پاریس» نام دارد و در خیابان بزرگمهر شهر زاهدان در بازارچه استانداری واقع است.
جمشیدی، مدیر جوان کافه پاریس چگونگی راه‌اندازی کسب‌وکار در این حرفه را در زاهدان در گفت‌وگو با «شرق» اینگونه توضیح می‌دهد: «برای شروع کار در آن سال 43میلیون‌تومان برای طراحی و آماده کردن کافه هزینه کردم، اما پیش از شروع همه کسانی که مرا می‌شناختند از دوست و فامیل و آشنا تلاش می‌کردند من را از این کار منصرف کنند، استدلال همه یک چیز بود؛ در زاهدان که شهری با فرهنگ سنتی است کافه جواب نمی‌دهد. اما من چون هم دوره«کافه‌من» را به صورت حرفه‌ای گذرانده و مدرک داشتم و هم به این کار علاقه داشتم در نهایت شروع کردم، خوشبختانه استقبال خوبی هم شد و تا الان دوام آورده‌ایم.»او همچنین درباره مشتری‌های کافه‌اش می‌گوید: «زاهدان یک شهر دانشگاهی است و دانشجوهای زیادی در طول سال تحصیلی اینجا هستند، به همین دلیل بیشتر دانشجوهای کافه ما و بقیه کافه‌های شهر را دانشجویان تشکیل می‌دهند، در این بین نسبت مشتری‌های بومی به غیربومی هم 50-50 است.»آرش هراتی، مدیر کافه«سیزده» نیز که حدود چهارسال است افتتاح شده در رابطه با کسب و کار کافه‌داری در زاهدان به«شرق» می‌گوید: «در دو، سه سال اخیر مشتری کافه‌ها بیشتر شده است، قبل از این بیشتر دانشجوها و به خصوص غیربومی‌ها مشتری ما بودند اما حالا مشتری‌های بومی هم زیاد شده‌اند.»یکی دیگر از کافه‌های محبوب زاهدان کافه‌ای است با نام «زمستان». این کافه را دو خواهر که هر دو فارغ‌التحصیل دانشگاه سیستان‌وبلوچستان هستند مدیریت می‌کنند. ساعت کار کافه زمستان هم مثل دیگر کافه‌های زاهدان از ساعت 5 عصر تا 11 شب است. مدیرکافه زمستان در رابطه با کافه‌داری در این شهر به «شرق» می‌گوید: «فضای شهر ما تا حدودی هنوز سنتی است، اما با این حال مشکل چندانی برای کافه گردانی ما وجود ندارد. بسیاری از مشتری‌های کافه «زمستان» دانشجویان و نسل جوان شهر هستند. تنها محدودیت همین موانع قانونی و مشکلاتی است که هرازگاه مانع ایجاد می‌کند. اگر این مشکلات نباشد همین که توانسته‌ایم برای خودمان و چند نفر دیگر شغل ایجاد کنیم راضی هستیم.»مردجوانی که یکی از مشتری‌های ثابت کافه زمستان در مرکز زاهدان است، می‌گوید: «اسپرسوهای این کافه را دوست دارم» بعد فنجانش را سر می‌کشد و ادامه می‌دهد: «من متولد و ساکن شهر سراوان هستم، اما به واسطه کارم به زاهدان زیاد سفر می‌کنم. یکی از محل‌هایی که همیشه با دوستانم برای دیدن همدیگر و گپ زدن قرار می‌گذاریم کافه‌های شهر هستند. خیلی از کسانی که از شهرهای دیگر ایران هستند و با من در ارتباطند تصور می‌کنند شهرهای استان ما ناامن هستند و ما پیش از تاریکی هوا برای داشتن امنیت به خانه می‌رویم، اما واقعیت این است که اصلا این‌طور نیست، نه تنها در زاهدان که در سراوان هم بیشتر مغازه‌ها تا ساعت 10، 11 شب باز هستند و کار می‌کنند.»
زاهدان شهر 90ساله و دانشگاهی
جمعیت زاهدان بر اساس آخرین سرشماری سراسری کشور در سال 90 برابر با 560هزار نفر اعلام شده است. این شهر یازدهمین شهر پرجمعیت ایران محسوب می‌شود اما با این حال سابقه تاریخی چندانی ندارد. این شهر در اولین سال‌های قرن حاضر روستایی کوچک بود با نام «دُزدابْ»؛ با این حال در سال ۱۳۰۸ خورشیدی نام آن به «زاهدان» تغییر داده شد. دزداب پیش از آنکه شهر شود به دلیل نزدیکی به دو کشور افغانستان و هند (پاکستان امروزی) جایگاه مناسب تجاری آن موقعیت ویژه‌ای داشت، به همین دلیل دولت وقت ایران با فرستادن ماموران دولتی به این روستا و بررسی کم و کاستی‌های آن، زمینه تاسیس مراکز مختلف دولتی را در آنجا فراهم کردند. همچنین گروهی از افراد متخصص اهل بلژیک برای تاسیس اداره گمرک وارد این روستا شدند. رفته‌رفته دزداب رونق گرفت و زمینه تبدیل آن به شهر و تثبیت نامش به‌عنوان شهر زاهدان فراهم شد.
اگرچه این شهر مانند همه شهرهای ایران دارای مناطق مرفه‌نشین و فقیرنشین مانند محله شیرآباداست اما حالا حدود 90 سال پس از آن زمان، زاهدان به یکی از دانشگاهی‌ترین شهرهای ایران هم تبدیل شده است. در این شهر چندین دانشگاه بزرگ دولتی و غیردولتی با جمعیت‌های زیاد دانشجویی فعالیت می‌کنند. دانشگاه دولتی سیستان‌وبلوچستان که تاسیس آن به سال 1353 برمی‌گردد امروزه با داشتن حدود 20هزار دانشجو یکی از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های کشور است. همچنین دانشگاه آزاد با حدود هشت‌هزار دانشجو، دانشگاه پیام نور با حدود هفت‌هزار دانشجو و دانشگاه علوم‌پزشکی با حدود شش‌هزار دانشجو در رده‌های بعدی به لحاظ تعداد دانشجو در این شهر قرار دارند. حضور این تعداد دانشجو در این شهر تاثیرات زیادی بر حال‌وهوای آن گذاشته است. خیابان دانشگاه این شهر که بیشتر دانشگاه‌های زاهدان در آن واقع شده‌اند به یکی از سرزنده‌ترین خیابان‌های شهری بدل شده و بعدازظهرهای شلوغ و پررونق آن مثال‌زدنی است.
